5

84 • Aksjologiczne, prawne i pedagogiczne aspekty probacji •

Kuratela kontrulnn-represyjna. Model kurateli kontrolno-represyj-nej polega na stworzeniu wokół podopiecznego odpowiedniej sytuacji przymusowej, w której podmiot powinien uczynić to, czego się od niego wymaga, gdyż w przeciwnym razie może mu być o wiele gorzej niż wtedy, gdyby tego nie uczynił'^{1 2}. Chodzi więc o organizowanie takiego układu nacisków i idących za nimi sankcji formalnych, które zmuszają podopiecznego do podjęcia określonych obowiązków. Głównym źródłem nacisku jest tutaj groźba zastosowania przez sąd bardziej dolegliwych środków sądowego oddziaływania, a więc na przykład umieszczenia w placówce opiekuńczo-wychowawczej czy zakładzie poprawczym'³. W modelu tym kurator sądowy pełni rolę przełożonego - kontrolera, który wyznacza zadania, kontroluje ich wykonanie, a następnie stosownie do jej wyników podejmuje dalsze czynności.

W omawianym modelu kurateli, podstawowymi sposobami sprawowania nadzoru są zatem kontrola i represja bądź jej brak. Oczywiście można się spierać co do rodzaju kontroli, jaką kuratorzy tu sprawują. Czesław Czapów pisząc o metodach kontroli i ich funkcjach stymulacyjnych wyróżnia kontrolę korygująco-represyjną i kontrolę merytoryczną.

Ta pierwsza sprowadza się do ujawniania nieprawidłowości w realizacji zadań, a następnie korygowania ich poprzez karanie łub zagrożenie zastosowaniem kary. Jest to więc kontrola formalna i możliwa do zastosowania jedynie przez osoby posiadające władzę i przez to dysponujące różnymi formami nacisku.

Drugi rodzaj kontroli ma bardziej charakter wychowawczy, konstruktywny społecznie i polega na usprawnieniu działań przyszłych, na dookreśleniu trudności, z jakimi się borykają podopieczni w realizacji wyznaczonych zadań¹⁷.

Kuratela kontrolno-represyjna niewątpliwie wiąże się z pierwszym typem kontroli czyli kontrolą represyjną. Eksponuje się w niej formalny charakter roli kuratora, jego władzę, którą w przypadku niewypełniania przez podsądnego poleceń może wykorzystać.

Reasumując, w kurateli kontrolno-represyjnej powstaje taka relacja z kuratorem, w której podopieczny jest:

•    w sytuacji przymusowej ze względu na odpowiedni układ nacisków;

•    zmuszony wykonywać polecenia kuratora;

•    „przedmiotem” w relacji z kuratorem, opartej na sile i władzy.

Zmiana w podopiecznym ma charakter przystosowawczy i zwykle nietrwały, a jej czynnikiem groźba zastosowania przez sąd bardziej dolegliwego środka.

3. Rekomendowany model kurateli sądowej

Wskazania w zakresie modelu kurateli, jaki winien być realizowany w nadzorze kuratorskim, zostały sformułowane już w 1981 roku. Wówczas podczas I Konferencji Kuratorów Zawodowych została podjęta uchwala, w której kuratorzy zawodowi postulują i akceptują stosowanie modelu kurateli wychowującej w bezpośredniej pracy z podopiecznymi. Model kurateli wychowującej postulują również naukowcy, co znalazło swój wyraz w zaproponowanym przez Katarzynę Sawicką projekcie modelu organizacyjnego kurateli sądowej. Jego założenia obejmują także przekształcenie kurateli społeczno-zawodowej w zawodowo-spoleczną oraz nadanie kuratorom zawodowym rangi merytorycznych pracowników wymiaru sprawiedliwości'⁴.

Upowszechnieniem w pracy kuratorów sądowych modelu kurateli wychowującej zainteresowany jest szeroki krąg osób. 1 tak należy tu wymienić:

-    społeczeństwo, które coraz częściej rejestruje pogarszający się stan bezpieczeństwa publicznego i oczekuje bardziej efektywnych metod przeciwdziałania oraz zwalczania przestępczości i innych przejawów patologii społecznej, szczególnie wśród młodzieży. Tezę tę potwierdzają wyniki badań socjologicznych przeprowadzonych m.in. na ogólnopolskiej próbie 1000 respondentów w latach 1994-1996. Zgodnie z nimi większość przeciętnych Polaków, uważa, że prawo powinno nade wszystko zapobiegać i zwalczać przestępczość (86,0% respondentów), spośród których ponad połowa - 53,8% - opowiada się za realizacją celów i środków wychowawczych'⁵;

-    osoby zawodowo związane z tą problematyką, a więc niewątpliwie sędziowie i kuratorzy sprawujący nadzór merytoryczny oraz przedstawiciele instytucji zajmujących się opieką i wychowaniem;

-    wreszcie, nie należy zapominać o samych podopiecznych, którzy szczególnie w modelu kurateli wychowującej, zgodnie z zasadą współuczestniczenia, są podmiotami zmiany korekcyjnej na równych prawach z kuratorem. Trzeba zaznaczyć, że nie posiadamy danych, które w sposób jedno-

1

* Cz. Czapów, S. Jedlewskj, Pedagogika resocjalizacyjna, PWN, Warszawa 1971, s. 472-173.

2

Kępka, O potrzebie zmiany modelu kumleli rodzinnej w polskim wymianę sprawiedliwości, [w:] IPSiK dzisiaj - Księga jubileuszowa, M. Porowski (red.), IPSiR UW, Warszawa 1998.

3

¹⁷ Cz. Czapów, Wychowanie resocjalizujące, PWN, Warszawa 1978, s. 281-283.

4

¹⁸    K. Sawicka, Projekt modelu organizacyjnego..., op. cit., s. 102.

5

¹⁹    A. Kojder, Polacy o twoim prawie, [w:] A. Turska, E. Łojko, Z. Cywiński, A. Kojder, Społeczne wizerunki prawa, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999, s. 144-146-