4

32 • Aksjologiczne, prawne i pedagogiczne aspekty prohacji •

podczas I Ogólnopolskiej Konferencji Kuratorów Zawodowych w czerwcu 1981 roku. W koncepcji swej autor nawiązuje do założeń teoretycznych wychowania resocjalizującego i modelu kurateli aktywizującej Czesława Czapówa, omówionego powyżej. Kuratela wychowująca jest powszechnie utożsamiana z metodą pracy z indywidualnym przypadkiem - caseworkiem, co należy wiązać z faktem, iż jej metodyka zawiera się właśnie w procedurze indywidualnych przypadków".

Według Gordona Hamiltona, Irvinga Spcrgela, Helen Perlman case-work to system środków służących udzielaniu pomocy, a więc środków mających na celu ułatwienie podopiecznemu zaspokojenie jego potrzeb oraz rozwiązanie trapiących go problemów. Metoda ta zakłada bezpośrednią pracę z podopiecznym w oparciu o zależność wewnętrzną. Kurator, zgodnie z jej podstawowymi założeniami „buduje” przyjacielski, życzliwy kontakt z pod-sądnym, który stanowi tu podstawowy mechanizm zmiany jego postaw, systemu wartości czy też zachowań. W kurateli wychowującej nie rozwiązuje się „spraw” za podopiecznego. Kurator współpracując z klientem stara się go lepiej zrozumieć, poznać jego uczucia, motywacje czy potrzeby, a także stwarzać odpowiednie warunki do tego, by uczył się.on dawać sobie radę ze swymi problemami, by nabierał wiary we własne siły, by uczył się konstruktywnego udziału w życiu społecznym. Jak podkreślała Helena Radlińska ważne jest również podjęcie przez kuratora takich oddziaływań, które spowodują, że podopieczny sam będzie chciał i potrafił podjąć walkę o konstruktywne przekształcanie własnego środowiska¹². Kurator już podczas pierwszego spotkania powinien podjąć starania o wyrażenie gotowości przez pupila do podjęcia wspólnej pracy, gdyż warunkuje ona jakąkolwiek ich dalszą, wspólną aktywność.

Zawsze jednak na metodykę kurateli wychowującej w każdym konkretnym przypadku składa się:

-    postępowanie diagnostyczne zmierzające do określenia głównego problemu wychowanka, zwykle intrapsychicznego i jego aktualnych i potencjalnych możliwości rozwojowych, przyczyn zwykle środowiskowych niekorzystnego funkcjonowania i stanu zasobów środowiska społecznego, .sprzyjających realizacji celów wychowawczych i korekcyjnych;

-    opracowanie planu postępowania korekcyjnego i wychowawczego, który odpowiada na pytanie co, kiedy i jak ma robić kurator, by osiągnąć założone cele;

¹¹    Ibidem, s. 103-106.

¹²    Cz. Czapów, Wychowanie resocjalizujące, op. cii., s. 217-220.

-    prowadzenie indywidualnego przypadku według opracowanego planu'³.

Jedną z podstawowych metod pracy z indywidualnym przypadkiem jest kontrakt.

Formula kontraktu zakłada wzajemne zobowiązanie się stron do określonego działania, co wymaga wcześniejszego dookreślenia celów tych działań, potrzeb i oczekiwań obydwu stron. Według Hanny Rylke każdy kontrakt powinien zawierać takie elementy jak: czas obowiązywania, zakres zobowiązania się stron, warunki jego realizacji oraz sposoby omówienia jego efektów wraz z przewidywanymi ich konsekwencja mi¹'¹. Casework, nie wnikając w szczegóły tej procedury, eksponuje specyficzny charakter relacji miedzy pomagającym a podopiecznym, której budowanie odbywa się zgodnie z zasadami:

-    „twarzą w twarz” podkreśla konieczność stworzenia atmosfery zaufania i gotowości do wspólnych działań na rzecz podopiecznego;

-    „respektowania” wskazuje na podmiotowość podopiecznego, z osobą którego należy się liczyć i pomagać mu, by sam korygował swoje życie czy wreszcie

-    „współuczestniczenia”, która zakłada, że caseworker i podopieczny uczestniczą w procesie korekcji na równych prawach.

Reasumując, kuratela wychowująca to przykład takiego stylu postępowania i wzajemnych relacji, w którym poddany nadzorowi jest:

•    w sytuacji „wolnego wyboru”, czyli sam decyduje o podjęciu pracy nad sobą;

•    ważnym uczestnikiem procesu decyzyjnego w zakresie podejmowanych działań;

•    podmiotem w relacji z kuratorem opartej m.in. na zasadach akceptacji, respektowania i współuczestniczenia.

Proces zmiany psychologicznej odbywa się nade wszystko na poziomie systemu wartości i postaw podopiecznego, a nie tylko na poziomie behawioralnym, a więc zmiana ma charakter trwały, bo nie warunkowany sytuacją nadzoru kuratorskiego. Podstawowym zaś źródłem zmiany jest tu kontakt z podopiecznym, budowany w oparciu o zależność autoteliczną.

" Por. S. Kępka, A. Korpanty, A. Martuszewicz, K. Sawicka, Model roli zawodowej kwa-lora sadowego, opracowanie, cząstkowe, przygotowane na potrzeby Zespołu ds. Reformy Kurateli Sądowej Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1996 (druk powielany).

¹⁴ H. Rylke, Kontakt i porozumiewanie się nauczycieli z uczniami. Zawieranie umów, [w:] Zanim w szkole będzie źle, K. Ostrowska, J. Tatarowicz (red.), Warszawa 1996, s. 229.