9

n • Aksjologiczne, prawne i pedagogiczne aspekty probacji •

Balandynowicz podczas Konferencji „O nowy model kurateli sadowej dla nieletnich”¹:

Argumentacja (...) jest następująca: 1. Charakterystyka osób (w stosunku do których sądy stosują dozory przy warunkowym zawieszeniu i zwolnieniu z odbywania kary) wynikająca z badań empirycznych, wskazuje na konieczność stosowania wobec nich specjalistycznych oddziaływań. Skazani charakteryzują się znacznym stopniem nieprzystosowania społecznego, zaburzeniami funkcjonowania w sferze psychospołecznej i somatycznej, trudnościami w podejmowaniu i pełnieniu podstawowych ról społecznych, uzależnieniem od alkoholu, wykolejeniem obyczajowym, trwałą utratą zdrowia, a nawet inwalidztwem. 2. Właściwości te narzucają konieczność specjalistycznych oddziaływań, których nie może zapewnić istniejący powszechny system opieki społecznej i zdrowotnej. Z tego względu zabiegi korekcyjne muszą być zawarte w modelu kurateli.

3. Skazani znajdują się w opresyjnej sytuacji przymusowej, którą tworzą między innymi: fakt uprzedniego odbycia kary, związane z tym przeżycia oraz reakcja otoczenia; fakt zmiany sytuacji życiowej i okoliczności ustanowienia dozoru kuratorskiego (środka probacji). 4. Osoby te ze względu na trudną sytuacją potrzebują pomocy, a jednocześnie skłonne są do zwracania się o tę pomoc².

Zalecenia, o których tu mowa znalazły swoje odzwierciedlenie w uchwalonej 5 lat później Ustawie o kuratorach sądowych^{3 4}. Jak pisze Krystyna Gromek „ustawowa kolejność czynności nie jest przypadkowa, lecz jest zamierzona.(...) Kolejność ta przesądza o wychowującym modelu kurateli sądowej”¹.

Kodeks etyki kuratora sądowego przyjęty uchwalą Krajowej Rady Kuratorów z dnia 6 maja 2004 roku to kolejne źródło zaleceń wewnętrznych. W art. 7 czytamy, że podstawowym obowiązkiem kuratora sądowego jest podejmowanie działań, które mają na celu dobro podopiecznego i jego prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie⁵.

Co prawda, Ireści i zasady Kodeksu nie formułują wprost dyrektywy postępowania kuratorów z podopiecznymi w modelu kurateli wychowującej, ale odwołują się do takich celów i wartości, które właśnie temu modelowi są bliższe.

Zalecenia międzynarodowe. Składają się na nie rezolucje Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, które zawierają wzorcowe reguły w zakresie zapobiegania przestępczości i postępowania z przestępcami, w tym szczególnie wobec osób nieletnich, które państwa członkowskie winny uwzględniać kreując wewnętrzną politykę kryminalną'*⁰. W zaleceniach zwraca się uwagę na potrzebę tworzenia ogólnopaństwowych i regionalnych programów zapobiegania przestępczości nieletnich, nastawionych m.in. na zapewnienie pomyślności młodzieży i najpełniejszy rozwój jej osobowości. Wiele miejsca w regułach minimalnych poświęca się organizacji wymiaru sprawiedliwości, stosowanym przez państwa członkowskie środkom reakcji sądowej na przestępczość nieletnich. W kontekście omawianych przez nas zagadnień, zastosowanie będą miały nade wszystko Reguły Tokijskie⁴¹, które formułują zalecenia dotyczące środków o charakterze nicizolacyj-nym. W części V tego dokumentu zostały przedstawione ich zasady. Zgodnie z nimi nadzór polega na udzielaniu pomocy sprawcy przestępstwa w reintegracji ze społeczeństwem oraz służy minimalizowaniu prawdopodobieństwa powrotu do przestępstwa⁴². Chodzi tu przede wszystkim o zapewnienie psychologicznej, społecznej oraz materialnej pomocy, a także o stworzenie dogodnych warunków do wzmacniania więzi ze społecznością lokalną podopiecznego^{6 7 8 9 10}-’. Jednocześnie Zasady Tokijskie wskazują, że w celu efektywniejszego zaspokajania potrzeb osób nadzorowanych powinno wykorzystywać

1

   Konferencja „O nowy model kurateli sądowej dla nieletnich” została zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Kryminologiczne i Zakład Kryminologii Instytutu Nauk Prawnych PAN w dniu 30 października 1996 r., w Pałacu Staszica w Warszawie. Referaty wprowadzające do dyskusji przedstawiły: Z. Ostrihanska, Problemy współczesnej kurateli sądowej oraz K. Sawicka (Przewodnicząca Zespołu do Spraw Reformy Kurateli Sądowej Ministerstwa Sprawiedliwości) Model kurateli sądowej.

2

   Por. A. Balandynowicz, Raport Komisji powołanej do opracowania..., op. cit,, s. 29.

3

   Ustawa o kuratorach sadowych z dnia 27 lipca 2001 r., Dz. U. Nr 98, poz. 107) z późn. zm.

4

³⁵    Por. K. Gromek, Kuratorzy sądowi. Komentarz do ustawy z 27 lipca 2001 r., Wyd. Praw

nicze LexisNexis, Warszawa 2002, teza 2 do art. 1, s. 46.

5

³⁵ Na podstawie tekstu Uchwały Krajowej Rady Kuratorów z dnia 6 maja 2004 r. zaczerpnięty ze strony internetowej Fundacji Dzieci Niczyje, www.fdn.pl.

6

⁴⁰    Wśród ważniejszych rezolucji wymienić należy:

7

   Wzorcowe Reguły Minimum Narodów Zjednoczonych dotyczące Wymiaru Sprawiedliwości wobec Nieletnich - Reguty Pekińskie (Reguły Beijińskie). Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 40/33 z dnia 29 listopada 1985 r.;

8

   Wskazania Narodów Zjednoczonych dotyczące Zapobiegania Przestępczości Nieletnich - Wskazania Rijadskie. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 45/112 z dnia 14 grudnia 1990 r.,

9

   Reguły Narodów Zjednoczonych dotyczące Ochrony Nieletnich Pozbawionych Wolności. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 45/113 z dnia 14 grudnia 1990 r.;

10

   Wzorcowe Reguty Minimalne Narodów Zjednoczonych dotyczące środków o charakterze nieizolacyjnym - Zasady Tokijskie. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 45/110 z dnia 14 grudnia 1990 r.

⁴¹    Wzorcowe Reguły Minimalne Narodów Zjednoczonych dotyczące środków o charakterze nieizolacyjnym - Zasady Tokijskie. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 45/110 z dnia 14 grudnia 1990 r, tłumaczenie na jęz. polski, [w:] Archiwum Kryminologii 1994 r.

⁴²    Ibidem, pkt. 10.1

⁴³    Ibidem, pkt. 10.4