7

aa • Aksjologiczne, prawne i palagpgicztie aspektypnjhacji *

chologii czy choćby socjologii. Jak pisze Lesław Pytka jednowymiarowość myślenia i działania w stosunku do tych złożonych zjawisk nie daje efektów, a co więcej przynosi z reguły efekty przeciwne do zamierzonych. Tak więc człowiek zachowujący się odmiennie inoże być przedmiotem zainteresowania jednocześnie kilku dyscyplin¹. Z tych właśnie powodów nie sposób analizować skuteczności kurateli wychowującej i podejmowanych w jej ramach oddziaływań resocjalizacyjnych w odniesieniu jedynie do jednej wybranej dziedziny nauki. Sama zresztą koncepcja kurateli wychowującej, oparta na procedurze pracy z indywidualnym przypadkiem odwołuje się do doświadczeń i wiedzy takich dyscyplin jak: psychologia kliniczna, pedagogika czy socjologia. To wiedza zaczerpnięta m.in. z tych dyscyplin pozwoliła na stworzenie takiej metody, która umożliwia osiąganie trwałych zmian w psychice, osobowości jednostki poddanej jej działaniu. Wiedza ta również informuje nas o warunkach, których spełnienie determinuje „dobrą” resocjalizację i pozwala na osiągnięcie jej celów.

Jednym z podstawowych zaleceń metodycznych, stanowiących warunek skutecznej resocjalizacji jest zbudowanie kontaktu z podopiecznym opartego na zależności wewnętrznej. Jak pisze Lesław Pytka, „w pierwszym etapie resocjalizacji muszą zostać spełnione te warunki, które nie byty spełnione w pierwszym etapie socjalizacji dziecka, tzn. podstawowym zadaniem jest nawiązanie kontaktu i wytworzenie więzi uczuciowej z wychowankiem”². Kolejna determinanta to pomoc udzielana osobie poddanej nadzorowi w celu rozwiązania jego trudności w obszarze funkcjonowania społecznego. Pomocą nie możemy jednak nazwać dowolnego działania, a jedynie takie, które wspomaga pomyślny rozwój tych, których dotyczy. Nie chodzi tu zatem o załatwianie przez kuratora spraw za podopiecznego lecz o taką jego aktywność, która dostarczy wewnętrznej konstruktywnej mocy³, pozwoli na samodzielne rozwiązywanie rozmaitych problemów w przyszłości i tym samym da mu poczucie sprawczości w zakresie kształtowania otaczającej go rzeczywistości.

Wydaje się być bezspornym, że kuratela wychowująca wyczerpuje każdy z przywołanych warunków skutecznej resocjalizacji. Odwołuje się on do zmiany poprzez nawiązanie z podopiecznym życzliwego, opartego na wzajemnym zaufaniu kontaktu. To m.in. przyjacielski charakter relacji jaki powstaje między kuratorem a podopiecznym pozwala go zaktywizować do pracy nad sobą i tym samym zwiększyć jego zdolność do samodzielnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Kuratela kontrolno-represyjna nie spełnia wymienionych wcześniej warunków. Opiera się ona bowiem na kontroli typu represyjnego i określonym układzie nacisków i sankcji. Nie oznacza to wszakże, że u podopiecznych, z którymi kuratorzy pracują tymi metodami nie obserwuje się pozytywnych zmian w zachowaniu, ale pamiętać należy, że mowa tu być może jedynie o świadomym powodowaniu zmian tylko w zachowaniu, które dodatkowo mają charakter przystosowawczy i zwykle cofają się po ustąpieniu źródeł nacisku. Czynnikiem zmiany jest tu bowiem lęk, obawa i narastające poczucie zagrożenia przed znalezieniem się w o wiele gorszej sytuacji aniżeli było się dotychczas.

Dorobek praktyki. Badania empiryczne nad skutecznością nadzoru kuratorskiego, w szczególności sprawowanego wobec nieletnich są dość licznie reprezentowane w literaturze przedmiotu. Niewątpliwie przypisywać to należy roli jaką pełnią „środki wykonawcze” w systemie zapobiegania i zwalczania przestępczości i to zarówno te stosowane wobec osób dorosłych jak i te stosowane wobec nieletnich⁴. Niestety w przeważającej większości są to badania sprzed kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat, co może podważać ich przydatność przy współczesnych analizach tego zagadnienia. Jak się jednak okazuje, pomimo upływu czasu nie straciły one na swojej aktualności. O ile bowiem instytucja kurateli sądowej jako taka znacznie zmieniła się na przestrzeni tych lal w zakresie jej ustroju, zmian organizacyjnych itp. to metody pracy kuratorów z podopiecznymi nie ewaluowaty i zdają się pozostawać na tym samym etapie rozwoju. Świadczyć o tym może choćby dyskusja nad ostatecznym modelem kurateli sądowej jaka toczyła się przy okazji prac legislacyjnych nad projektem uchwały o kuratorach sądowych z 2001 roku¹¹’.

Pamiętając, o uwagach poczynionych powyżej, należy stwierdzić, że zabiegi wychowawcze i resocjalizacyjne stosowane przez kuratorów wobec podopiecznych w warunkach nadzorów nie są w pełni zadowalające. Prowadzone badania pokazują, że w 30%-40% prowadzonych przypadków kończą się powrotem nieletniego do przestępstwa. Jeśli dodatkowo uznamy, że pozytywne efekty oddziaływań resocjalizacyjnych należy mierzyć nie tylko

1

   Ibidem, s. 13-18.

2

^J’ Ibidem, s. 118.

3

   W. Sztander, Formy pomocy stosowane w poradnictwie psychologicznym, „Nowiny Psy

chologiczne” 19S3, nr I.

4

A. Krukowski, Problemy zapobieganiu przestępczości, Warszawa 1982, s. 254-255 ⁵⁰ K. Gromek, Kuratorzy sądowi. Komentarz do ustawy z 27 lipca 2001 Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s. 45-46.