8

90 • Aksjologiczne, prawne i pedagogiczne aspekt}' probacji •

tzw. recydywą ale nade wszystko zmianą, jaka zachodzi w funkcjonowaniu społecznym nadzorowanego, to procent spraw kończących się niepowodzeniem wyraźnie wzrasta³¹.

Wnioski z badań, które omówiłem, o ile mogą w jakimś stopniu obrazować przydatność kurateli sądowej w zakresie zapobiegania i przeciwdziałania przestępczości, o tyle nie pozwalają na ocenę skuteczności interesujących nas modeli kurateli w osiąganiu przewidzianych prawem celów nadzoru. Przypomnijmy, że zgodnie z naszą tezą większą skutecznością odznaczają się te nadzory, które sprawowane są w modelu kurateli wychowującej. Niestety brakuje w literaturze badań empirycznych, które analizowałyby sprawowanie nadzorów w modelu kurateli wychowującej. Natomiast badania nad skutecznością różnych stylów postępowania kuratorów wobec podopiecznych, w tym takiego, który odpowiada założeniom kurateli wychowującej wydają się potwierdzać przedstawioną tezę. Wystarczy odwołać się do badań przeprowadzonych przez Marka Heinego. Wyodrębnił on 4 modele sprawowania nadzorów kuratorskich, spośród których na uwagę zasługuje model opiekuńczo-terapeutyczny, chyba najbardziej zbliżony do modelu kurateli wychowującej. Okazuje się, że nadzór realizowany w formie opiekuńczo-terapeutycznej jest najbardziej efektywny. Pozytywny efekt resocjalizacji stwierdzono w 88,5% nadzorów sprawowanych w tym modelu. Dla porównania w modelu opartym wyłącznie na kontroli pozytywny efekt resocjalizacji osiągnięto jedynie w 41,5%³².

Podobne wyniki uzyskała G. Olszewska-Baka. Autorka przeprowadzała badania nad funkcjonowaniem nieletnich w nadzorze kuratora. Wyodrębniła 3 modele kurateli (patrz pkt. 2 niniejszego artykułu), z czego jedynie model resocjalizacyjny jest zbliżony do analizowanego przez nas modelu kurate-

⁵¹    Mowa tu o badaniach prowadzonych przez M. Rudnika, P. Wierzbickiego czy też H. Kolakowska-Przelomiec; M. Rudnik podaje, że w ciągu 5 lat od zakończenia nadzoru 30-33% nieletnich powróciło do przestępstwa (M. Rudnik, Badania nad skutecznością środków wychowawczych i poprawczych, ZN UJ, „Prace Prawnicze” 1973, nr 57, s. 54-57). Nieznacznie wyższy procent powrotności do przestępstwa podaje P Wierzbicki w swoich badaniach katamnestycz-nych prowadzonych na próbie 668 nieletnich, bo 37%, przy czyni o faktycznej poprawie można mówić jedynie w odniesieniu do ok. 57%, co oznacza, że o braku skuteczności można mówić w odniesieniu do 43% nieletnich (P. Wierzbicki, Skuteczność środków wychowawczych i poprawczych, stosowanych przez sądy w postępowaniu karnym do nieletnich z terenu Warszawy, ZNIBPS 1974, nr l,s. 136-138).

W innych badaniach: H. Kolakowska-Przelomiec mówi o 37,5% powrotności do przestępstwa, przy czym za przystosowanych społecznie można było uznać jedynie 46,9% nieletnich (11. Kolakowska-Przelomiec, Przestępczość i nieprzystosowanie społeczne nieletnich w genezie przestępczości dorosłych, Ossolineum, Warszawa 1977, s. 189 191).

⁵²    M. Heine, Wanrnki efektywności tesocjalizacji nieletnich..., op. cit., s. 63-71.

li wychowującej. W modelu tym prowadzonych było najmniej nadzorów, bo jedynie około 35% wszystkich, jednak jak konstatuje autorka „można jednoznacznie stwierdzić, że dozory kuratorskie realizowane w powyższy sposób są z reguły efektywne”³³. Wniosku takiego nie daje się sformułować w odniesieniu do pozostałych sposobów nadzorowania podopiecznych.

Reasumując, wyniki badań upoważniają do stwierdzenia, że skuteczność nadzorów kuratorskich jest nie w pełni zadowalająca. Pomimo takiego wniosku, to analiza przebiegu nadzorów pokazuje, że metody stosowane w postulowanym modelu kurateli wychowującej skutkują większą efektywnością aniżeli te stosowane w kurateli opartej na kontroli i zagrożeniu represją. Niestety badania potwierdzają również wcześniejsze ustalenia, że kuratela konlrolno-represyjna jest o wiele częściej realizowana przez kuratorów niż kuratela wychowująca.

Powody natury formalnej

Szczegółowe zapisy zawarte w różnych formalnych dokumentach zalecają wprowadzenie kurateli wychowującej do praktyki. Dotyczy to szczególnie lej dokumentacji, która porusza zagadnienie roli kurateli sądowej w systemie środków reakcji sądowej na zachowania niezgodne z normami prawnymi.

Zalecenia wcnnątr/.resnrloue Ministerstwa Sprawiedliwości, które sprawuje formalny nadzór nad grupą zawodową kuratorów sądowych.

Zalecenia kierowane do kuratorów sądowych mają rzadko charakter wprowadzanych do praktyki procedur, a częściej stanowią wykładnię konkretnych zapisów ustawowych, czy też postulowanych kierunków realizowania kurateli sądowej w praktyce. Przykładem tych ostatnich są zalecenia sformułowane przez dwa Zespoły Ministerstwa Sprawiedliwości ds. Reformy Kurateli Sądowej: rodzinnej i dla dorosłych, działające w latach 90. Postulują one przekształcenie kurateli kontrolno-represyjnej w kuratelę wychowującą. Wagę tego postulatu podkreśla fakt, że Zespoły te działając niezależnie, zgodnie rekomendowały wdrożenie i stosowanie w praktyce modelu kurateli wychowującej. Uzasadnienie dla konieczności wprowadzenia modelu klinicznego³⁴ w pracy z podopiecznymi przedstawi! Andrzej

³⁵ Por. G. Olszewska-Baka, Diagnoza resocjalizacyjna..., op. cit., s. 143.

^M Pojęcie modelu klinicznego wprowadza zamiennie z pojęciem kurateli wychowującej A. Balandynowicz, m.in. [w:] Raport Komisji powołanej do opracowania systemu sądowej kurateli dla dorosłych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Kryminologicznego” 1996, nr 5, Warszawa, s. 28.