6

86 • Aksjologiczne, prawne i pedagogiczne aspekty prohacji •

znaczny wskazywałyby na preferowany przez nich model kurateli. Biorąc jednak pod uwagę status jaki wówczas zyskują można jedynie przypuszczać, że i oni oczekują od kuratorów sądowych realizowania założeń kurateli wychowującej w sprawowanym nadzorze.

Warto również zwrócić uwagę na przesłanki, jakie mogą leżeć u podstaw postulatów wdrażania wychowującej kurateli sądowej. Wśród niewątpliwie wielu możliwych powodów, skoncentrowaliśmy się jedynie na dwóch ich grupach: pierwszej, obejmującej powody natury prakseologicznej oraz drugiej, obejmującej powody natury formalnej. Omówmy każde z nich:

Powody natury prakseologiczjtej

Powody te odwołują się do sprawności działania kuratorów sądowych w zakresie realizowania celów nadzoru. Sprawność tak rozumiana jest uzależniona m.in. od metod, jakimi kuratorzy posługują się w pracy z podopiecznymi. Powszechnie przyjmuje się, że: „stosowanie przez kuratorów sądowych kurateli wychowującej odznacza się większą skutecznością w osiąganiu przewidzianych prawem celów nadzoru niż stosowanie kurateli kontro-lno-represyjnej”.

Uzasadnienia przytoczonej tezy zdaje się dostarczać zarówno dorobek nauk humanistycznych jak i praktyki. Zanim jednak zostanie przedstawiona stosowna argumentacja, spróbujmy sprecyzować cele nadzoru, jakie formułuje się w odpowiednich przepisach prawnych. W przypadku nadzoru nad nieletnimi, a szczególnie ta kategoria nas tu interesuje, zgodnie z art. 65 § 1 i 2 celem kurateli jest „wychowanie nieletniego na świadomego i uczciwego obywatela i odbywa się z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych”³⁰, a „działalność wychowawcza powinna zmierzać przede wszystkim do wszechstronnego rozwoju osobowości i uzdolnień nieletniego oraz do kształtowania i utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowiedzialności, tak by byl on odpowiednio przygotowany do społecznie użytecznej pracy”²’. W przypadku dozoru nad osobami dorosłymi kwestię tę regiduje nade wszystko art. 171 § 2^{1 2 3}, zgodnie z którym pomoc w readaptacji społecznej skazanego, a przez to zapobieganie powrotowi do przestępstwa to podstawowy kierunek kurateli. Stosując w znacznej mierze uproszczenie, nie wdając się w rozważania natury szczegółowej,

można stwierdzić, że zarówno w odniesieniu do nieletnich jak i osób dorosłych celem jest resocjalizacja i readaptacja społeczna, a skutkiem jego realizacji winna być osoba w takim stopniu „odnowiona”, aby potrafiła właściwie funkcjonować w społeczeństwie nawet wówczas, gdy nie będzie już podlegała nadzorowi sądu⁴. Jak widać z powyższego nie chodzi tu tylko o skutek w postaci niepopełniania kolejnych przestępstw, z czym możemy się spotkać analizując literaturę przedmiotu, ale o „odnowienie”, „uzdrowienie” jednostki, a więc o skutek w postaci dokonanych zmian w sferze postaw, nastawień czy systemie uznawanych wartości. Jak wskazuje bowiem Zofia Sienkiewicz ponowne popełnienie przestępstwa nie zawsze musi oznaczać brak adaptacji społecznej, ale także brak stwierdzonej ponownej przestępczości niekoniecznie świadczy o zresocjałizowaniu nieletniego i tym samym osiągnięciu zamierzonego celu)⁵.

Reasumując, skuteczność w zakresie realizowania celów nadzoru oznacza uruchamianie prawidłowych mechanizmów socjalizacyjnych⁶ oraz osiągnięcie określonej zmiany w jednostce, nie tylko w sferze jej zachowań, ale nade wszystko w sferze obejmującej procesy regulacji wewnętrznej i inne czynniki determinujące ludzkie zachowanie i prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.

Dorobek nauk humanistycznych. Wiedza o profilaktyce społecznej i resocjalizacji ma charakter interdyscyplinarny. Nie da się skutecznie przeciwdziałać i zwalczać zjawisk, tzw. patologii społecznej korzystając z twierdzeń teoretycznych jednej wybranej dyscypliny nauki - pedagogiki, psy-

1

   Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Dz. U. z 1982 r., Nr 35, po/.. 228 z póżn. zm., art. 6581.

2

   Ibidem, art. 6582.

3

   Kodeks Karny Wykonawczy, Dz. U. z 1997 r., Nr 90, poz. 557 z późn. zm.

4

ⁿ Pewne wątpliwości w zakresie rozumienia octów stosowania środków wychowawczych jako resocjalizacji, w tym też w odniesieniu do nadzoru kuratora zgłasza Zofia Sienkiewicz w pracy: System sądowych środków wobec nieletnich w prawie polskim, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1989, s. 253-258. Dotyczą one głównie interpretacji intencji ustawodawcy przy konstruowaniu art. 65 upn i udzielenia odpow iedzi, czy w nadzorze nad nieletnim chodzi o jego resocjalizację czy wychowanie, na co mogłaby wskazywać literalna wykładnia przywołanego przepisu.

5

   Z. Sienkiewicz, System sądowych środków wobec nieletnich w prawic polskim, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1989, s. 259-260; Pogląd ten zdają się potwierdzać wyniki badań empirycznych. W badaniach katamnestycznycli P. Wierzbickiego nad skutecznością dozoru kuratorskiego okazało się, że w 63% dozór byt skuteczny (P Wierzbicki, Skuteczność środków wychowawczych i poprawczych, stosowanych przez sądy w postępowaniu karnym do nieletnich z terenu Warszawy, „ZNIBPS” 1974, nr t,s. 136-138). Nie potwierdzały tych danych opinie zebrane od kuratorów. Ich zdaniem poprawa nastąpiła jedynie wśród 56,9%. Potwierdza to lezę, iż brak powrotności do przestępstwa nie jest jednoznaczny z faktycznym osiągnięciem celów nadzoru przewidzianych w przepisach (Z. Sienkiewicz, System sądowych środków..., op. cii., ^ s. 265).

6

   L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wy brane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2000, s. 118.