3

no-kulturowego, polegającym im rozwoju osobowości w kierunku społecznie pożądanym. Wydoje się jednak, żs tutnj przydatny jest bardziej termin uczenie się w znaczeniu psychologicznym- Na gruncie tej bowiem dyscypliny naukowej uczenie się rozumiane jest jako kaida trwała zmiana w zachowaniu aię człowieka (W. BuduhoBka, Z. Włodarski 1977). Jożll zatem soqjaIizaqju powodu-jo określono, pożądane lub niepożądane skutki w rozwoju osobowości, a przecież takie właśnie powoduje, to wewnętrznym mechanizmem tych zmian jaet uczenie się. Natomiast pojecie socjalizacji odnosi się do generowanych przez grupę społeczną wpływów obejmujących przekazywanie podstawowej wiedzy

0    świecił-, wzorców i modeli zachowań, wartości i norm kulturowych. Jakie wartości, normy, wiadomości przyewei sobie dana jednnerka, to talary od dopnia jaj zdolności do uczenie aaę. Obiektywnemu procaaowi - socjalizacji odpowiada subiektywny proces - uczenia się. Są one zatem dwiema stronami procesu wpływu społecznego urzeczywistniającego się w skutkach osobowościowych. Proces socjalizacji może obejmować więcej elementów - określonych oddziaływań ze strony innych łudzi, instytucji, wytworów kultury niż nięjakn przełożyło się to na skutki osobowościowe. Tak samo jak aktywny w rzeczywistości społeczną) człowiek uczy się niekiedy więcej form zachowań, zdobywa więcąj wiedzy własnym wysiłkiem, wysiłkiem przez nikogo nie inspirowanym, niż zamierza przekazać mu włośnie środowisko. Zakresy tych procesów nio pokrywają się całkowicie. Pozostąją obszary swobody, niokontrolowano, ob-szary wykraczające poza możliwości percepcyjne jednostki oraz poza bezpośredni wpływ grupy.

Niekiedy stosuje aię zamiennie terminy socjalizacja i uspołecznienie. S. Kowalski (1964) pisie srpreet, że uspołecznienie zwane jsaż też socjalizacją. Proces ten obepnqje dwa zakresy ąjawisk: wchodzenie w kulturę - zwane ukulturacją - oraz kształtowanie osobowości społecznej wyrażające się w dojrzałości do pełnego uczestniczenia w życiu społecznym. Uspołecznieni* zatem obejmuje zarazem przekazywanie norm i wartości przez jedną jakby stronę tego procesu oraz ich przyjmowania przez stronę drugą. Bywa czasami i tak, żs pojęciu uspołecznienia nadąjs się pewną ocenę moralną. W polakiąj tradycji kulturowej mianem uspołecznionego określa ńę tego, kto w swoich działaniach kieruje się nie tylko własnym interesem, ale także potrzebami Innych osób. Uspołecznioną jest osoba wyrastająca poza swój egocentryzm, osoba nie narzucająca się otoczeniu, pozbawiona odruchu dzielenia aię wszystkimi swoimi przemyiloniami, obawami, czy też lękami ze środowiskiem, osoba, która nie tyle żąda pomocy i uznania od innych, Ue taka. która taką pomoc udziela

1    obdziela innych pozytywnymi oosnami.

Występują różna mechanizmy socjalimcyjne. czyli czynniki społeczne i psychiczno przyczyniające się do nabywania i utrwalanie określonych zachowań społecznych jodnoatki. S. Kowalski (1984) wymienia takie jak: pełnione role społeczne, będące głównym atrybutem osobowości, następnie odruchy warunkowe i kanalizacje, motywy i upiraęjr oraz identyfikacja i internalizacja. Pełniona przez jednostkę rola społeczna wyznacza Ja) pozycję w strukturze pupy, określa ja) uprawnienia nadane przez grupa i czynniki zabezpieczenia tych uprawnień oraz obowiązki. Jakie musi ona wypełnić. J. Szczepański (1970, a. 138) określa rotą społeczny jako względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowanie się innych osób, zachowań potrzebacych według pewnego wzoru akceptowanego przez ogól członków grupy społecznej. Rolę budują takie elementy jak: Jaźń subiektywna, czyli świadomość samego siebie, swoich właściwości osobowościowych i możliwości driałania w rzeczywistości, jaźń odzwisscżadlona. czyli odbierane przez daną jcdnoetię reakcje innych osóbsaJd zachowania'społeczne oraz system praw i obowiązków jakie jednostka przyjmuje będąc członkiem coraz większe) liczby grup społecznych.

Odruch warunkowy powstaje na bazie popędu i skojarzonego z nim bodźcu. Tworzy się mechanizm, któiy wsrunkujo popędowo formy zachowania przystosowując je do wymagań grupy społeczną). Ten mechanizm socjitli/.ncyjny, najbardziej pierwotny w rozwoju ontogeoetycznym. powoduje odraczanie pierwotnych popędowych odruchów organizmu na docierające do niego bodłce ze środowiska. Dla przykładu można podać tu taką sytuację związaną z zaspokajaniem potrzeby głodu przez małe dziecko, że widok uśmiechnięte] matki z butelką zapowiada rychłą ulgę związaną z karmieniem i zanikiem przykrego skurczu żołądka. Dziecko przestaje krzykiem dopominać się o posiłek. Odracza reakęję płaczu, a matka wraz z butelką pełną mleka jawi mu się odtąd jako pewna, pozytywna wartość.

Mechanizm kanalizacji polega na tym, ie społeczeństwo determinuje sposoby zaspokajania potrzeb przez jednostkę. Stonuje ono jeden, albo zaledwie kilka sposobów, które pnyiwąi dana osoba i je realizuje w swoim życiu. Staje się w ten sposób zdolną do powielania tych metod i wynajdywania środków w otoczeniu do zaspokajania własnych potrzeb. Zresztą grupa nie pozoetawia zbytniego marginesu swobody w wyborze tych środków i stosowaniu określonych sposobów. Występiyc silny nacisk na podporządkowanie się jednostki obowiązującym już wzorom społecznego zachowania się w określonych sytuacjach związanych z zaspokajaniem potrzeb. Kanalizacja zresztą determinuje upodobania członków grupy, ich gusty w zakresie wyboru określonych środków związanych bezpośrednio z funkcjonowaniem organizmu, albo zachowaniem swojego statusu społecznego.

Kolejnymi mechanizmami eocjalixacyjnvmi eą motywy i aspiracje. Pojawiają się ooe nieco później w rozwoju ontogenetyccnyin niż te, dotąd omówione. Związane są bowiem z rozwojem zainteresowań jednostki, z jąj pragnieniami i dążeniami, czyii kulturowo zdeterminowanymi silami dynamizującymi jedno-

16