3

tuacji, których byliśmy świadkami albo w których uczestniczyliśmy, ale nasze spostrzeżenia nie były potwierdzone przez innych obserwatorów, nie zostały opisane przez szczegółowe wymienienie składających się na nie faktów ani też nie podano oczekiwanych wyników eksperymentu. Natomiast obserwacja naukowa obejmuje bardzo szeroki zakres czynności — od najbardziej przypadkowych doświadczeń do ściśle sformalizowanych pomiarów abstrakcyjnych zmiennych za pomocą precyzyjnych instrumentów. Nawet w bardzo rozwiniętych naukach nie znika potrzeba zwykłego patrzenia i słuchania. Owe tak proste metody nie tylko dostarczają o stosunkach społecznych podstawowej, rozległej wiedzy, z którą przystępujemy do badań, lecz są jednocześnie jedną z głównych technik zbierania danych, stosowaną w wielu nowoczesnych badaniach.

Omówmy najpierw niekontrolowaną obserwację uczestni-. czącą i jej zastosowania. Można ją stosować wówczas, gdy bą^ącz.. ma możność przedzierzgnięcia.się w człpnka danej grupy. Na przykład Nela Anderson badając trampów często wędrował 1 mieszkał z nimi nie wyjawiając, że jest socjologiem. Jedno z ostatnich badań nad zawodowymi muzykami orkiestr tanecznych prowadzone było przez studenta pracującego jako młody pianista^ł.

[...] Aby być obserwatorem uczestniczącym, socjolog niekoniecznie musi wykonywać te same czynności, co inni członkowie grupy. Może, nie wyjawiając swych celów, znaleźć dla siebie inną rolę, którą grupa zaakceptuje, to znaczy taką rolę, która by nie zakłóciła istniejących w grupie sposobów zachowania. W celu poznania np. nieformalnych stosunków społecznych w grupie może do niej wejść jako historyk lub botanik. Sposób ten częściowo stosują antropologowie, ponieważ przeważnie uczestniczą oni w życiu plemienia, o ile to tylko jest dopuszczalne. Widzimy więc, że obserwację uczestniczącą można realizować zarówno poprzez pełne członkostwo grupy, jak poprzez członkostwo częściowe.

¹ Nela Anderson, The Hobo, Chicago University Press, 1923; Dean Stiff (pseud.), The Milk and Honey Route, Vanguard New York 1931; Howard S. Buckcr, The Profesional Dance Musidan and His Audit net, .„American Journal ot Sodology” 1951, LVH.

Można    v\ pgy"**, że jeżeli członkowie grupy są nie

świadomi celów badacza, zmiana w ich zachowaniu jest bardzo mało prawdopodobna. Można więc wtedy opisać „naturalne" zachowanie się grupy. Co więcej, ponieważ badacz jest w pewnym stopniu uczestnikiem grupy, wiele jego reakcji emocjonalnych będzie również w pewnym stopniu podobne do reakcji jej prawdziwych członków. W ten sposób badacz będzie miał dostęp do tych źródeł informacji, do których niełatwo dotrzeć za pomocą zwykłego przyglądania się z zewnątrz. Odczuje wyczerpanie i podniecenie tańcem plemiennym, zimno i głód trampa, czy gorycz robotnika stalowni łajanego przez majstra. W ten sposób pogłębia on swoje doświadczenia mogąc jednocześnie uchwycić rzeczywiste zachowania innych uczestników. Ponieważ takie uczestnictwo może rozciągnąć się na miesiące, zasięg uzyskanych informacji będzie znacznie szerszy, niżby na to pozwolił szereg nawet długich wywiadów. Może również zanotować kontekst nadający sens wyrażanym opiniom i w ten sposób wykroczyć poza zakres danych zwykłego kwestionariusza. Może on także sprawdzić prawdziwość twierdzeń wypowiadanych przez członków grupy.

Jednakże ta technika ma równie oczywiste wady, które należy rozważyć, zanim się ją zastosuje w badaniach terenowych. Aczkolwiek wydaje się to paradoksalne,' obserwator 'ogranicza; zakres swych możliwości obserwacji zdarzeń na tyle właśnie, na ile jest ich uczestnikiem. Zajmuje on bowiem w grupie konkretną pozycję w jakiejś „paczce" czy kręgu przyjaciół. Przejmuje wzory zachowania charakteryzujące członków danego k**egu, przez co trudniej mu zorientować się w działalności jednostek znajdujących się poza nim. Jeżeli w grupie istnieje hierarchia władzy lub stratyfikacja prestiżu, obserwator zajmuje w niej określony szczebel, co zamyka przed nim wiele źródeł Informacji. Co więcej, zdarza się, że rola, którą odgrywa, jest pa tyle ważna, iż działalność jego może spowodować zmianę ; zachowania się grupy.

•Dalej, jeśli angażuje się emocjonalnie, zatraca obiektywizm,

. będący .jego. głównym atutem. Zamiast, postrzegać, reaguje lljajSfólą. Dąży—do prestiżu i poczucia własnej wartości zamiast . obserwować tego rodzaju dążenia u Innych, Współczuje nie'-" i— Metody bacań aocjokaiccaycb

■i v .

49