3

_r ,    Pojęcie „grupy odniesienia**    (17

by z otoczenia jednostki*. czy wreszcie określone normy i standardy", gdyż pojęciem tym posługiwano się kolejno we wszystkich tych znaczeniach.

Kuhn¹" stoi na stanowisku pierwotnośei grupy społecznej (a ścisłej osób. z którymi jednostka się identyfikuje) względem kategorii odniesień, gdyż grupa wyposaża jednostkę w podstawowe kategorie pojęciowe, przy pomocy których kategoryzuje ona rzeczywistość społeczną i samą siebie. W ten sposób grupa wyznacza już ramy, w których jednostka może się porównywać z określonymi kategoriami społecznymi i definiuje jednocześnie poprzez role cechy własne jednostki, które podlegają porównywaniu. Te kategorie pojęciowe wyróżniają pewną ilość kategorii społecznych spośród wielości potencjalnie istniejących w każdej kulturze. Te kategorie eksponowane są. zdaniem Kuhna. zawsze w konsekwencji interakcji jednostki z grupami czy osobami psychologicznie dla niej znaczącymi (orientationul otlicrs). Z tego punktu widzenia możemy powiedzieć, że nie wszystkie grupy przynależności posiadałyby jednakowe znaczenie dla jednostki i podlegałyby uszeregowaniu ze względu na stopień ukształtowania jej podstawowych kategorii pojęciowych.

Kryterium wyróżnienia grupy odniesienia stanowiłby wówczas stopień związku wszystkich treści wchodzących w skład ,Ja" z innymi jednostkami według wskaźników. takich jak identyfikacja, źródło podstawowych kategorii pojęciowych, w tym też samych kategorii opisu własnego .Ja”, wpływających na podtrzymanie obrazu samego siebie. Wówczas też w przypadku identyfikowania się jednostki z jakąś abstrakcyjną normą, nie znajdującą zakotwiczenia w konkretnej grupie, należałoby poszukiwać źródła kategorii pojęciowych, które doprowadziły do akceptacji tej normy. Z tego punktu widzenia również normy byłyby podporządkowane relacjom jednostki do innych osób. nie stanowiłyby zatem czynnika samodzielnego. Eisenstadt wskazuje jednak na fakt. że często normy przekraczają aktualne role jednostki, dotyczą ich wielości: ,.|...| we wszystkich naszych wywiadach ujawniło się. że to norma (lub, być może. w szerszym sensie wartość) służy za układ odniesienia, względem którego jednostka się orientuje i że w specyficznych tytko sytuacjach norma ta jest związana z określoną grupą”". |...|

Kryterium funkcji grupy odniesienia. Jedno z pierwszych rozróżnień wprowadził Kelley wykazując, że grupa może raz służyć jako źródło norm dla jednostki (funkcja normatywna) w zakresie zachowań i postaw, drugi raz zaś jako źródło standardów dla oceny samej siebie bądź innych osób. Rozróżnienie to nie jest jednakże ostre, albowiem przedmiot porównań w poszczególnych przypadkach bywa odmienny. Kemper¹² wprowadza dalsze podziały w obrębie grup porównawczych. Raz. jak w przypadku żołnierzy, którzy założyli własne rodziny, będą to grupy, względem których jednostka ocenia własne położenie pod kątem równości i słuszności rozdziału przywilejów (equity group). Innym razem grupa służyć może jako układ, względem którego jednostka ocenia słuszność własnego postępowania lub opinii, tzn. jednostka nie doszukuje się w danej grupie norm. (jak powinna postępować), lecz porównuje raczej swoje zachowanie (przeszłe lub wyobrażone) z występującym w grupie, dochodzi wówczas do stwierdzeń w rodzaju: „inni też tak postępują, wobec