3 (1250)

twór człowieka i jego technologicznej, „kreacyjnej” myśli i działaności -stać się więc może „naturalną” oczywistością, a więc także „chaosem”, i na powrót wymagać będzie uporządkowania, „uczłowieczenia” przestrzeni.

Napisy, które towarzyszą nam na co dzień, spełniać mają cele instrumentalne. Odpowiadają naszemu praktycystycznemu myśleniu - infor^ mują, porządkują, pomagają trafić w miarę sprawnie do potrzebnych miejsc. Są jednak wśród nich także i inne, takie, które zdają się wypełniaj zadania o wiele ważniejsze - są one „znajsamiistnienia”, potwierdzeniem 'bycia w ludzkiej, tzn. oswojonej, „udomowionej” przestrzeni. W niniej-sżych rozważaniach przedstawione zostaną zwłaszcza te ostatnie wraz, pragmatyka tekstowo-svtuacvina. która np. zakłada osobliwą „anarchicz-noŚĆ^TIstnieją one, znaczą i sterują sytuacjami komunikacyjnymi zawsze przez swe zrelatywizowanie wobec tekstów „oficjalnych”, przynależnych' do innego porządku, innych ról społecznych, a więc także - odmiennie ustanawianych relacji komunikacyjnych. Jest to w istocie osobliwy „gatu^ nek” folklorystyczny, który zawiera specyficzne, bardzo mocno eksponowane, indeksy przestrzenne, funkcjonalne, poznawcze itd. Chodzi o wyodrębnioną z masy bazgrołów, inskrypcji, malunków itd., grupę tekstów specyficznie zlokalizowanych przestrzennie i społecznie (wiekowo). Inne napisy zatem stanowić będą jedynie tło naszych rozważań¹⁰.

3. Dwie inspirujące opinie

C. Cattaneo, obserwując napisową działalność dzieci, doszła do interesujących wniosków. „Bazgranina”, jak nazwała dziecięce graffiti, odpowiada „niekontrolowanym impulsom tworzenia”, malowania. W radosnym

Por. np.: A. Biernat, Dziewiętnastowieczne napisy epigraficzne na ziemiach Królestwa Polskiego, Wrocław 1987; S. Bystroń, Napisy, [w:] tenże, Tematy, które mi odradzano, oprać. L. Stomma, Warszawa 1980; J. Lalewicz, Komunikacja językowa i literatura, Wrocław 1975. Dokumentację współczesną przynosi m. in.: album Polskie mury, Toruń 1991; P. Kowalski, Scribo et decoro ergo sum. Uwagi do antropologicznych znaczeń miejskich napisów, „Polska Szkoła Ludowa”[dalej: PSzL] 1990 nr 2.

akcie kreślenia na ścianach, chodnikach, ławkach, znajduje ona urodę twórczego instynktu, spontaniczności, lekkość i beztroskę wadzenia się z oporem tworzywa (kreda, cegła, ułomek kamienia...). W tym poczynaniu tkwi jednak także i egzystencjalna potrzeba - dzieci owym gestem zawłaszczają” przestrzeń; umieszczając na ścianach bezładne nawet bazgroły, czynią teren obszarem swojej działalności, twórczości, która jest egzystencjalnie niezwykle istotną realizacją potrzeby organizacji świata¹¹ Gest „malowania” jesLwięc bliskiopanowania świata, jakie dokonuje siew ramach t7w „synkretyzmu magicznego”¹². Patrząc na problem w powyższy sposób można w nim odnaleźć pytania fenomenologiczne o status rzeczywistości i schematy (strategie) poznawcze związane z istnieniem w określonej kulturze¹³.

Z. Klemensiewicz, zaniepokojony rozpowszechnianiem się zjawiska używania słów nieprzyzwoitych, obelżywych, wulgarnych, przed laty napisał alarmujący artykuł o: Higienie językowego obcowania. Stwierdził w nim m. in.: „I tu językoznawca może podać pierwszą wskazówkę higieny językowej: oszczędzaj bliźniego, łagodząc kształt swoich wypowiedzi, nawet wtedy, kiedy masz prawo, kiedy musisz mu przekazać przykrą dla niego treść”¹⁴. Z dostrzeżonego problemu wyprowadził wnioski nie tylko na temat kultury osobistej i wrażliwości użytkowników języka, poziomu kultury języka, ale także i moralistyczne przesłanie: „Chamstwo językowe, jak wszelkie chamstwo, nie jest środkiem społecznie skutecznym. [...] jeśli nie trafimy do kogoś słowem dobrym, uprzejmym i życzliwym, to z pewnością nie podbijemy go ordynarnym i wrogim”.

C. Cattaneo, Kritzelein von Kinderti spuren einerAneignungdes gebautenRaumes, [w:] Kinderkultur, Bremen 1987. Podobne konstatacje znaleźć można w pracach folklorystów rosyjskich: T. B. Szczepanskaja, Smechowyj mir tucowki iprobłema oformlenija gruppowych granic, [w:] Szkolnyj byt i folklor, cz. 1, Tallinn 1992.

¹⁸ Buchowski, Burszta, op. cit., s. 29.

¹³ Por. W. Pawluczuk, Sposób bycia jako rodzaj wiary, Kraków 1991.

Z. Klemensiewicz, Higiena językowego obcowania „Język Polski” 1965, s. 3, cyt. za: K. Ożóg, O współczesnych polskich wyrazach obraźliwych, „Język Polski” 1981, nr 3-5, s. 180,187.

85