3 (1362)

- _; . .y^.    MUtlLZnej_

jednak Hipokrates, ojciec medycyny, za ważniejszy organ uznawał serce. Platon i Arystoteles zakładali natomiast, że człowiek posiada trzy dusze: wegetatywną (roślinną), zmysłową (zwierzęcą) i rozumną (ludzką), które lokalizowali kolejno: 1) w okolicach żołądka, 2) w piersiach i 3) w głowie. Także Arystoteles za najważniejszy organ psychiczny uznawał serce, przydzielając mózgowi funkcję schładzania zbyt gorącej krwi. Poglądy te miały swe uzasadnienie w tym, że tzw. pneuma, czyli substancja umożliwiająca łączenie się bezcielesnej duszy z ciałem, znajdować się miała właśnie we krwi.

Znaczenie pneumy dla życia psychicznego podkreślał także Klaudiusz Galen, lekarz gladiatorów oraz cesarza Marka Aureliusza. Opisał on jako pierwszy anatomię mózgu, móżdżku i rdzenia kręgowego. Przeciwstawił się także powszechnemu w starożytności poglądowi, iż inteligencja zależy od liczby zawojów (zakrętów) mózgu. Wskazywał między innymi, że mózg osła ma ich dużo, a nie jest on uznawany za zbyt inteligentne zwierzę. Za najważniejszą część mózgu uznał on jego przednią część, gdyż pneuma zbierać się miała właśnie w komorach przednich (obecnie nazywamy je bocznymi).

Poglądy Galena, z pewnymi modyfikacjami, utrzymywały się aż do końca wieku XVIII. Zazwyczaj przyjmowano, że przednia część mózgu (komór) jest ośrodkiem czucia (zmysłów), środkowa - pamięci, a tylna czynności ruchowych. Przełom przyniosły dopiero badania wybitnego anatoma Franza Galla, który żył na przełomie XVIII i XIX wieku. Nie tylko wprowadził rozróżnienie między istotą szarą (korą mózgową) i istotą białą (włóknami), lecz podkreślał znaczenie kory mózgowej dla prawidłowego przebiegu czynności psychicznych. Był też dobrym dydaktykiem, gdyż jego znani uczniowie - Paul Broca oraz Pierre Flourens - z uznaniem wyrażali się o prowadzonych przez niego wykładach z anatomii.

Sławę przyniosły jednak Gallowi poglądy dotyczące lokalizacji funkcji psychicznych w mózgu. Jednakże zgodnie z przyjmowanymi wówczas założeniami pisał on o zdolnościach psychicznych, czyli wrodzonych dyspozycjach umysłowych. Zdolności owe lokalizował w ściśle określonych częściach kory mózgowej, zaś poziom określonych funkcji zależeć miał od stopnia rozwoju danej części mózgu. W celu potwierdzenia hipotezy o zróżnicowanej budowie mózgów poszczególnych osób prowadził obserwacje ludzi reprezentujących różne poglądy i zawody, a także jednostek wybitnych i zbrodniarzy. Uznał przy tym, że czaszka odzwierciedla kształt mózgu. Wystarczy więc zbadać wypukłości znajdujące się na głowie danego człowieka, aby ocenić jego charakter.

Frenologii nie uznaje się za teorię naukową, gdyż bazuje ona na dosyć ryzykownych spekulacjach jej twórcy, niepopartych przez niego odpowiednio dobranym materiałem empirycznym. Przede wszystkim powierzchnia czaszki nie odzwierciedla kształtu mózgu, chociażby z uwagi na fakt, że mózg nie styka się bezpośrednio z czaszką, lecz otoczony jest płynem mozgo-

m^rdzeniowym, co między innymi zapewnia mu dodatkową amortyzację Nkkży zaznaczyć, że teoria ta - jak wszystkie proste rozwiązania - cieszyk wśród współczesnych Gallowi dużą popularnością. A frenolodzy występowali nawet jako rzeczoznawcy w sądach, oceniając, czy u podsądnego jesi wystarczająco rozwinięty „guz agresji". Warto o tym pamiętać, gdyż i obec-me obserwujemy, że wielu rzeczoznawców wydaje jednoznaczne sądy oparte na dość wątłych przesłankach.

Nawiasem mówiąc, Gall nazwał swą naukę „organologią", a termin „fre-iftołogia" wprowadził jego uczeń i współpracownik Christoph Spurzheim Gaił przypisywał też duże znaczenie płatom czołowym, nazywając je „kwiatem mózgu". W części tej lokalizował również pamięć i zdolności językowe Założenie o istnieniu ośrodków artykulacji w tej części mózgu potwierdził), wyniki sekcji przeprowadzonej przez jego ucznia Jana Boularda w 1825 roku oraz Marca Daxa w 1936 roku. Tego rodzaju dane można już przyjąć za wystarczające do uznania danej teorii za naukowo uzasadnioną. Przyczyniły się one - wraz z innymi nowymi obserwacjami - do sformułowania pierwsze /. naukowych teorii lokalizacji funkcji psychicznych w mózgu - teorii wąsko-lokalizacyjnej.

Teoria wąskolokalizacyjna

Do zwycięstwa teorii o ścisłej lokalizacji funkcji psychicznych przyczyniły się głównie spostrzeżenia innego ucznia Galla, którym był francuski chirurg Paul Broca. W trakcie spotkań odbywających się w 1861 roku w Paryskim Towarzystwie Antropologicznym przedstawił on pacjenta, który utraci! zdolność mówienia na skutek uszkodzenia tylnej części trzeciego zawoju fzakrętu) czołowego lewej półkuli. Dla ścisłości należy wspomnieć, iż Broca używał nazwy „afemia" na określenie opisywanych przezeń zaburzeń mowy, zaś termin „afazja" wprowadził Armand Trousseau.

Dodatkowe wsparcie dla omawianej teorii przyniosły obserwacje niemieckiego neurologa i psychiatry Carla Wernickego, wskazujące na utratę zdolności rozumienia wypowiedzi słownych w wyniku uszkodzeń pierwszego zawoju (zakrętu) lewego piata skroniowego. Wernicke był też twórcą klasyfikacji zabur-zeń afatycznych, do której nawiązuje wielu dzisiejszych autorów. Podkreślał on przede wszystkim znaczenie połączeń pomiędzy poszczególnymi ośrodkami. Spotkało się to z krytyką późniejszych badaczy. Należał do nich wybitny angielski neurolog Henry Head, który użył określenia „twórcy diagramów", podkreślając, że owe schematy mają niewiele wspólnego z rzeczywistą pracą mózgu- Warto też przypomnieć, iż podobne opinie wyrażał Zygmunt Freud, który we wcześniejszym okresie swej pracy naukowej zajmował się neurologią i opublikował książkę o afazji.