40

przemiany w sferze osobistej więzi łączącej pacjenta z innymi członkami grupy.

8. Bardzo ważna jest zasada demokratycznego kierownictwa zajęć psychodramatycznych.

Metoda psychodramy bywa również stosowana wśród dzieci. D. Widlócher (Zalewska, 1967, s. 40—51) — francuski psycholog, który prowadzi sesje psychodramatyczne w grupach dziecięcych — twierdzi, że psychodrama nadaje się dla dzieci w wieku 12—18 lat, ponieważ ich ekspresja werbalna jeszcze nie wystarcza do prowadzenia innego rodzaju terapii, a środki ekspresji w postaci rysunku czy modelowania nie są już dla nich atrakcyjne. We Francji od przeszło 30 lat stosuje się tę metodę z powodzeniem w różnego rodzaju ośrodkach, szpitalach i poradniach.

Wśród momentów terapeutycznych improwizacji dramatycznej D. Widlócher wyróżnia:

1.    Odreagowanie emocjonalne, wyzwolenie spod nacisku wrażeń, „oczyszczenie namiętności”, co stanowi moment kathartyczny.

2.    Odnalezienie własnej historii podniesionej do rangi mitu — w temacie, wokół którego toczy się akcja, oraz rozumienie symbolicznego znaczenia różnych sytuacji.

3.    Wczuwanie się w sytuację osób, których rolę odgrywa, co wpływa na lepsze zrozumienie innych.

Trzy aspekty, według D. Widlóchera, są szczególnie widoczne w psychodramie jako środku pedagogicznym. Oto one:

1.    Rozwój spontaniczności, dzięki czemu dzieci zahamowane, nieuważne, nerwowe, stają się lepiej przygotowane do warunków szkolnych.

2.    Uczenie się i granie ról, co stwarza okazję do poznania różnych stron życia ludzkiego.

3.    Psychodrama wywiera wpływ kształcący na dziecko, które odkrywa względny charakter swojej postawy i uczy się rozumieć postawy innych osób.

Stosunek terapeuty do pacjenta to zagadnienie bardzo ważne, dokładnie rozpatrywane przez zwolenników terapii psychoanalitycznej.

Psychoterapia freudowska zakładała raczej bierną postawę terapeuty. Miał on spełniać rolę zwierciadła, w którym na skutek przeniesienia odbija się stosunek badanego do osób będących w jego przeszłości sprawcami urazów chorobotwórczych (Grzywak-Kaczyńska, 1968, s. 118—127).

W ujęciu następców Z. Freuda, dla których tak dużą rolę odgrywały stosunki interpersonalne, zagadnienie stosunku między terapeutą a pacjentem nabrało dużego znaczenia. To właśnie przez współdziałanie z terapeutą pacjent miał się uczyć prawidłowych stosunków społecznych.

Rola terapeuty podczas psychodramy polega na dyskretnym pobudzaniu ekspresji pacjentów. Cechy, które powinien on posiadać, są w zasadzie takie same jak te, które mają charakteryzować osobę prowadzącą psychoterapię opartą na psychologii humanistycznej (patrz s. 76—80). Zwłaszcza istotna jest zdolność wczuwania się w przeżycia uczestników psychodramy i rozumienia ich (Czapów, 1967, s. 298—312).

M. Grzywak-Kaczyńska (1968) podkreśla, że proces terapii psychoanalitycznej odbywa się na „płaszczyźnie społecznej przez współdziałanie między pacjentem a terapeutą, co stopniowo uczy pacjenta naprostowywać swoje pokrzywione kontakty z otoczeniem”. W szerszym zakresie jednak terapia psychoanalityczna nie wykorzystuje aspektu społecznego. Jest to bowiem często terapia indywidualna, a nawet w przypadku terapii grupowej rola grupy nie bywa w pełni wyzyskiwana. W psychodramie również proces terapeutyczny odbywa się przede wszystkim w interakcjach między pacjentem a psychodramatystami.

Przedstawione wyżej psychoanalityczne stanowisko w psychoterapii obejmuje ponadto pewną liczbę szczegółowych zagadnień. Z niektórymi odmianami terapii psycho-

71