40 (309)

40 Jerzy Bartmiński

Kategoria nadawcy jest jeszcze silniej implikowana przez takie właściwości pragmatyczne tekstu jak jego funkcja (tj. intencjonalna motywacja), to, do jakiego celu komunikatywnego tekst (na mocy przynależności do określonego stylu) zmierza. Nie chodziłoby przy tym jeszcze o Austinowską problematykę aktów illo-kucyjnych i perlokucyjnych, których pełne uwzględnienie jest potrzebne dopiero na poziomie opisu gatunków wypowiedzi, lecz

0    funkcje uogólnione, tj. wspólne określonym* typom tekstów. Należy podkreślić, że nadawca jest przyczyną sprawczą i punktem odniesienia dla wszystkich właściwości tekstu, ^vformalno-se-mantycznych i pragmatycznych, dlatego pojęcie stylu nie może się bez kategorii nadawcy obyć. Pozwala ona wprowadzić do stylistyki rozwiniętą problematykę pragmatyki językowej (która w rozumieniu idącym od Morrisa obejmuje relacje między znakiem a jego interpretatorem). Jednakże pojęcie stylu nie da się sprowadzić wyłącznie do zjawisk pragmatycznych^{1 2 3 4 5 6 7}.

Na poziomie opisu stylu typowego chodziłoby o funkcjonalne użycie języka, a więc o kwestie tak ogólne jak ta, że cechą stylu poetyckiego jest „zawieszenie weryfikowalności” (Sławiński 1974, s. 102), czyli operowanie quasi-sądami, ponieważ nadawca nastawiony jest na wywołanie w odbiorcy postawy kontemplacji (estetycznej) wobec tekstu; że styl naukowy eksponuje funkcję reprezentatywną — zakłada semantyczną przezroczystość znaku

1    pełną sprawdzalność komunikowanych treści z punktu widzenia ich stosunku do rzeczywistości; że dalej styl urzędowo-praw-ny ma nastawienie normatywne, a więc regulujące, projektujące określone stany rzeczy itp. W tym sensie stylowi typowemu przysługuje walor modalnościowy, kwalifikacja stylowa jest bowiem równoznaczna z usytuowaniem świata przedstawionego w tekstach przynależnych do danego stylu jako jednego ze „światów

1

semantyczne słowa las w dyskusji leśników (Po tych zabiegach chemicz

2

nych las będzie mógł normalnie produkować drewno —- z wypowiedzi

3

w warszawskiej audycji radiowej „Polityka dla wszystkich") i np. w po

4

wieści Żeromskiego (Ogary poszły w las. Echo ich grania słabło coraz bar

5

dziej, aż wreszcie utonęło w milczeniu leśnym — w pierwszych zdaniach

6

Popiołów).

7

Ograniczenie przedmiotu stylistyki do zagadnień związanych z konkretnym użyciem języka i zwłaszcza z efektami tego użycia (badanymi tradycyjnie przez retorykę) proponuje Cassirer (1979, s. 49—70).