44 (427)

lecz zdeprawowane środowiskowo mogą się prowadzić nienagannie, jeżeli zapewnimy im warunki środowiskowe wychowawczo korzystne”.¹

Przestępczość nieletnich jest następstwem zaburzeń w procesie socjalizacji. Przeciwdziałanie im wymaga podjęcia właściwego oddziaływania resocjalizującego. Zmierza ono do zahamowania form aktywności sprzecznych z akceptowanymi normami społecznymi oraz wytworzenia nawyków działania prospołecznego.²

Przestępczości nieletnich towarzyszy często picie alkoholu. Zdobycie niezbędnych nań środków materialnych jest jednym z powodów kradzieży, rozbojów, włamań do sklepów. Jak świadczą wyniki badań A. Pawełczyńskiej³, 100% nieletnich uczestników grup chuligańskich popełniających kradzieże piło alkohol; 24% nieletnich podsąd-nych piło alkohol, w tym 7% nadużywało go; wszyscy nieletni pijący mieli ojców alkoholików. Badania K. Pospiszyla i E. Żabczyńskiej⁴ wykazały, że około 50% młodzieży w wieku poniżej 11 lat pije piwo, w wieku 14 lat — wino, w wieku 17 lat — wódkę.

Rozwój przestępczości nieletnich bywa spowodowany oddziaływaniem grupy przestępczej. Początkowo budzi ona nieraz podziw, jej członkowie imponują odwagą, sprawnością fizyczną, lekceważącym stosunkiem do dorosłych. Przynależność do grupy stwarza okazję doznawania atrakcyjnych przeżyć, zdobywania za pośrednictwem kradzieży pieniędzy oraz innych przedmiotów. Opisany niżej przypadek świadczy o tym, jak trudno wycofać się z grupy przestępczej.

Czesław w szkole podstawowej był wzorowym uczniem. W drugiej klasie szkoły zawodowej zaprzyjaźnił się z P., który:

„...opowiadał bardzo sensacyjne przygody, zarówno swoje, jak też innych chłopców, najczęściej na temat przestępstw. Zaczęło mi to bardzo imponować — odwaga, ryzyko. Ale nie mogłem długo zdecydować się na udział w żadnym proponowanym «skoku». W tym czasie nauka zeszła na drugi plan. Przemordowałem klasę II i dostałem się do III. Jeszcze w II klasie, w połowie, wyrzucili kolegę P. ze szkoły, ale ja nie straciłem z nim kontaktu, pochłaniał całkowicie moją osobę, przykuwał uwagę. W szkole uczyłem się źle, wagarowałem i zachowywałem się tak, że musieli mnie upominać. Stałem się pewny siebie, nonszalancki, nie znosiłem uwag. Taki także był P. W grudniu, przed świętami, zdecydowałem się przystać do szajki. Pierwsze przestępstwo to było włamanie do piwnic. Chciałem się wycofać po tym, ale nie dali. W końcu grudnia pod groźbą i przymusem uderzyłem, na ich żądanie, kobietę kijem w głowę. Oni dokonali napadu rabunkowego. Do kwietnia ukrywałem się przed nimi, ale moi rodzice musieli wyjechać, a oni mnie odszukali. Wspólnie dokonałem z nim włamania do baru mlecznego i wreszcie zostałem aresztowany, co przyjąłem ze wstydem, ale z ogromną ulgą...".⁵

Jedną z form dewiacji występujących u dorastającej młodzieży jest wykolejenie moralne. Tworzące je czyny nie są na ogół karalne, pozostają jednak w sprzeczności z akceptowanymi w danym społeczeństwie normami moralnymi oraz zasadami współżycia społecznego. Wykolejenie moralne może przejawić się w prostytucji, która łączy się zazwyczaj z alkoholizmem, a nieraz również z uczestnictwem w działalności przestępczej.

Dewiacją powstałą w ostatnich dziesięcioleciach i wykazującą tendencję wzrostową jest narkomania. Narkotyki powodują występowanie stanów euforii przejawiających się we wzmożonym samopoczuciu błogostanie, zobojętnieniu na przykrości i przeciwieństwa, poczuciu świeżości, lekkości i siły, zwiększonej sprawności fizycznej i umysłowej. Narkotyk wywołuje wytworzenie się stanu ograniczonej świadomości, oderwanie od realiów rzeczywistości, zanik uczestnictwa w różnych formach działania. Pod wpływem takich narkotyków, jak opium i LSD, występuje tzw. rausz psychotyczny. Cechuje go powstawanie zaburzeń psychicznych (halucynacje, iluzje) podobnych do występujących w psychozach. Halucynacje polegają na widzeniu i słyszeniu osób i zjawisk nie istniejących w rzeczywistości wskutek pobudzenia przez narkotyk centralnego systemu nerwowego. Przy iluzjach istnieje wywołujący je przedmiot, jest on jednak błędnie spostrzegany lub interpretowany.

Uzależnienie od narkotyku przejawia się w wewnętrznym przymusie stałego używania go. Jest to związane zarówno z chęcią doznania niezwykłych przeżyć wywołanych działaniem narkotyku, jak też uniknięcia dolegliwych bólów mięśni i stawów występujących w razie jego braku.

Długotrwałe stosowanie narkotyku powoduje stopniowe wyniszczenie organizmu, a przedawkowanie może być przyczyną ciężkich

191

1

   T. Bilikiewicz Psychiatria kliniczna. Warszawa PZWL 1960, s. 497 —498

2

   Pojęcie wychowania resocjalizującego, jego strategię oraz procedurę omawia szerzej Cz. Czapów w pracy Wychowanie resocjalizujące. Warszawa PWN 1980.

3

   A. Pawełczyóska Przestępczość grup nieletnich. Warszawa Książka i Wiedza 1964.

4

   K. Pospiszyl, E. Żabczyńska Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie. Warszawa PWN 1981.

5

Ibidem, s. 202.