46 47 (34)

dowej. pożyli jednak świadomie do przezwyciężenia tej groźby. Na dowód tego można zacytować zdanie Karnowskiego z jego wypowiedzi pomieszczonej w referacie pt. Konieczność i potrzeba zajmowania się rzeczami kaszubskimi: [...] z odrębności jeżyka kasmfakieeo - liiówił on - nie trzeba wyśnuwaąfcÓnśe-kwenćji; jakoby Polska zrezygnować miała z Kaszub, przeciwnie Polska ma wielkie i niezaprzeczalne prawo do Kaszub, bo

J. prawo dynastyczne przeszło legalnie na królów polskich,

2.    naród kaszubski był przez 600 lat realnie i idealnie związany z Polską,

3.    z Polski przyszło chrześcijaństwo i ladtura na Pomorze i Kaszuby,

4.    z Polski przyszło prawo i ustawy handlowe,

5.    z Polski przyszedł język literacki, piśmienny polski, który dzisiaj panuje iv Kościele.

A więc ma Polska prawo historyczne i kulturalne do Kaszub, a negacją tych praw i zerwanie lej spójni politycznej byłoby zgubą dla Kaszub. Odrębność Kaszub odnosi się tylko do strony językowej, a nie do strony politycznej?^

Także Majkowski w liście do Karnowskiego z dnia 28 września 1908 r. "pisał tak: Jestem zdania, że wytyczną naszej pracy powinno stanowić hasło: Kaszuby dla Kaszubów. Nie pojmuję atoli tego hasła w rozumieniu ścisłego odłączenia się od Wielkopolan, przeciwnie jestem zdania, że » walce z germanizacją dobrze jest, jeżeli najwięcej ściąga kupców i przemysłowców do nas, jeżeli z kołami narodowymi w Księstwie (tj. w Poznańskiem) zachowamy ścisłą łączność. Z drugiej strony zaś uważam za wskazane zastosowanie hasła: Kaszuby dla Kaszubów - na wszystkich po-l lach pracy społecznej. Musimy mieć posłów z naszego szczepu wy-\ sztych, zastępców swoich w prasie, w organizacjach wyborczych, naukowych, ekonomicznych. [...] jeżeli będziemy dążyć wytrwale, to powoli wyrobi się myśl społeczna na Kaszubach i skupiając koło nas zrazu wylcształcone osobniki, położymy na razie tamę przepływaniu naszej inteligencji kaszubskiej do obozu niemieckiego-³⁷⁾

Majkowski, głosząc hasło: Kaszuby dla Kaszubów, powtarzał, zapewne o tym nie wiedząc, apele szlachty Prus Królewskich z XVI i XVII w.: Prusy dla Prusaków, głoszone na sejmikach prowincjonalnych, aby w ten sposób zagrodzić nieindyge-nom dostęp do lojalnych urzędów i królewszczyzn. Jest to zresztą hasło powtarzające się w wszystkich programach autonomicznych w całej Europie. Ale takie właśnie dążenia regionalne władze centralne i narody rządzące określały niezbyt trafnie mianem separatyzmu. Uchodził więc za separatystę, w pewnym stopniu słusznie, Ceynowa, uchodził za niego mimo swoich propolskich zapewnień, Majkowski, choć nigdy nim nie był. Zarzut ten czerpał jednak swe uzasadnienie z sytuacji politycznej, w jakiej wówczas znajdowało się społeczeństwo polskie w całym zaborze pruskim, a także w innych zaborach, nie wynikał natomiast z zasadniczego programu tych działaczy przywrócenia Kaszubom ich samowiedzy narodowej, która według zapewnień i Ceynowy, i Majkowskiego już to pośrednio, już to bezpośrednio wzmacniała polszczyznę i polskość ich ziem w ogólniejszym znaczeniu.

Na przełomie XIX/XX w. program odrodzenia niepodległego państwa, w obliczu rosnącej potęgi Rzeszy Niemieckiej i dominującej w niej roli państwa pruskiego, był bardziej odległy niż kiedykolwiek w tym stuleciu, natomiast programem realnym było .tworzenie wspólnoty narodowej ogólnopolskiej i tworzenie w każdym zaborze instytucji organizujących społeczeństwo polskie do obrony swoich praw w ramach istniejących form ustrojowych poszczególnych państw zaborczych. Na czoło wysuwała się za każdym razem akcja wyborów do sejmu pruskiego i do parlamentu Rzeszy. W akcie wyborczym najlepiej wyrażał się stopień organizacji politycznej i stopień świadomości narodowej. Każdy, kto osłabiał ten stan pogotowia politycznego, musiał być przygotowany na zarzut osłabiania wspólnoty narodowej.

Rządy zaborcze wykorzystywały każdą okazję do rozbicia polskiej jedności narodowej w granicach swoich państw. Na terenie Galicji taką możliwość dawała rządowi austriackiemu kwestia ruska, na terenie zaboru pruskiego teoria “rozwodnionej polskości” Ślązaków, Mazurów i Warmiaków. Z chwilą rozbudzenia się świadomości narodowej Kaszubów rząd pruski starał się za wszelką cenę zastosować tę teorię również i do nich. W tym celu należało rozbudzać i utwierdzać wszystkie

47