47

98 MORFOLOGIA

Należą tu rzeczowniki z tematami zakończonymi spółgłoskami twardymi, które w Mc i W lp wymieniają się regularnie na miękkie, np. student : studencie, opiekun : opiekunie, generał: generale, rektor : rektorze. M i W Im dysponują, jak widać, czterema końcówkami współfunkcyjnymi, których przydział do odpowiednich rzeczowników stwarza pewne kłopoty, ponieważ -owie i -y nie są regulowane czynnikami morfologicznymi. Za końcówkę typową uznamy - i / 'y, która również wywołuje wymianę spółgłosek twardych na miękkie, np. studenci, chłopi, rektorzy (-y po rz). Zmiękczająca końcówka -e właściwa jest kilku rzeczownikom na -an, por. Hiszpan : Hiszpanie, krajan : krajanie (a także na -anin, o czym niżej). Końcówkę -owie przyjmują rzeczowniki nazywające niektóre tytuły i godności, np. generałowie, ministrowie, posłowie (ale premierzy, prezydenci), panowie; niektóre nazwy narodowości, np. Serbowie, Finowie (ale Francuzi, Bułgarzy itp.); niektóre nazwy pokrewieństwa, np. synowie, imiona i nazwiska, np. Janowie, Patrynowie. Końcówkę -y mają rzeczowniki nacechowane ujemnie, np. łobuzy, gbury, mogą ją przyjmować również rzeczowniki neutralne dla nadania nacechowania ujemnego, por. profesory, chłopy, generały.

Osobną grupkę w tej grupie stanowią rzeczowniki kończące się w M lp nu -anin. Wyróżniają się one tym, że wszystkie formy liczby pojedynczej charakteryzuje morfem -in-, poprzedzający końcówki, a nieobecny w formach liczby mnogiej, por. Amerykanin : Amerykanie, rzeszowianin : rzeszowianie, dominikanin : dominikanie. Jak wspomnieliśmy, mają one w M lm końcówkę zmiękczającą - e. Jeśli chodzi o D lm, rzeczowniki nazywające mieszkańców miejscowości i obszarów geograficznych mają końcówkę -0, np. rzeszowian, mieszczan, Słowian, także chrześcijan, pogan, pozostałe regularną końcówkę -ów, np. dominikanów, muzułmanów, ale także Amerykanów.

Rzeczowniki chłop, pan, brat, kat, diabeł mają nieregularne formy: C lp z końcówką -u, ponadto Mc lp panu, Mc i W lp synu oraz wszystkie formy lm rzeczownika BRAT: bracia, braci, braciom, braci, braćmi, braciach, bracia.

(b) Grupa tylnojęzykowych typu TECHNIK, BIOLOG, SZACH; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	-0	-'i/'y, -owie, -y/i
D	-a	-ów
C	-owi (-u)	-om
B	-a	-ów
N	-em	-ami
Mc	-u	-ach
W	-u	-'i/'y, -owie, -y/i

Grupa ta obejmuje rzeczowniki osobowe z tematami zakończonymi na k, g, %, które ulegają wymianie na c, j, ś przed końcówkami M i W lm -H'y (-y po c, j), por. technik : technicy, zoolog : zoolodzy, mnich : mnisi, Jednakże znaczne podgrupy rzeczowników przyjmują końcówki -owie lub -y/i, które i tu, jak w grupie (a), nie są motywowane morfologicznie, lecz po części semantycznie (ewentualnie fonetycznie). I tak końcówkę -owie mają imiona i nazwiska, nazwy członków narodowości na -g i nazwy godności, np. Stachowie, Michnikowie, bogowie, szachowie, magowie, świadkowie, Belgowie, Norwegowie (ale Polacy, Włosi), możliwe też zoologowie. Końcówkę -y / i (niewywołującą oboczności) mają rzeczowniki nacechowane ujemnie, np. lekkoduchy, nastolatki, dziwolągi. Dodajmy, że przed tą końcówką, podobnie jak przed końcówką N lp -em, zachodzą automatyczne wymiany k : Je, g : g, por. wyżej oraz technikiem, zoologiem, nastolatkiem. Rzeczownik Bóg ma dwie formy nieregularne: C lp Bogu, W lp Boże; możliwe są też formy oboczne człowieku // człowiecze. (c) Grupa miękkotematowych typu GOŚĆ, WUJ, CHŁOPIEC; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	"0	-e, -owie, -y
D	-a/	-i/y, -ów
C	-owi (-u)	-om
B	-a	-i/y, -ów
N	-em	-ami (-mi)
Mc	-U	-ach
W	-u	-e, -owie, -y

Według tego zestawu odmieniają się rzeczowniki z tematami zakończonymi spółgłoskami fonetycznie i funkcjonalnie miękkimi. Tu również M lm dysponuje trzema końcówkami współfunkcyjnymi. Typowa dla lej grupy jest końcówka -e, np. goście, nauczyciele, królewicze; -y ograniczona jest do tematów na -ec-, np. gońcy, chłopcy, głupcy (z obocznością e : jtf, ale też szewcy); -owie przyjmują imiona i nazwiska, np. Kazimierzowie, Skupieniowie, ale też mężowie, ojcowie, wujowie, mistrzowie, uczniowie, widzowie. Większość rzeczowników z -e w M lp przyjmuje obecnie końcówkę -i/y w D lm, por. gości, nauczycieli, pisarzy (-y po funkcjonalnie miękkich bez ale obok nich są formy na -ów, np. królewiczów, dziedziców, wodzirejów; rzeczowniki na -ć, -ś, -i mogą mieć obie końcówki, por. spawaczy // spawaćzów, kustoszy H kustoszów, metrampaty U metrampatów.