Łacina 5

14

Deklinacja I. Temat na -a. Należą tu rzeczowniki zakończone w nom. sing. na -a, w gen. na -ae, np. terra, terrae. Są one rodzaju żeńskiego. Według tej deklinacji odmieniają się także nazwy osób mężczyzn (imiona własne i zawody), zakończone w nom. sing. na -a, np. poeta, agricola, incola, Belga, Persa.

Singularis    Pluralis

Nom.	terr-a	ziemia	terr-ae	ziemie
Gen.	terr-ae	ziemi	terr-arum	ziem
Dat.	terr-ae	ziemi	terr-is	ziemiom
Acc.	terr-am	ziemię	terr-as	ziemie
Abl.	terr-a	ziemią	terr-is	ziemiami
Voc.	terr-a	ziemio!	terr-ae	o ziemie!

Koniugacja

W języku łacińskim są cztery koniugacje, a przynależność czasownika do danej koniugacji poznajemy po zakończeniu tematu praesentis. Do koniugacji I należą czasowniki z tematem zakończonym na -a; do kon. II czasowniki z tematem zakończonym na -e; do kon. III tematy spółgłoskowe; do kon. IV czasowniki, których temat kończy się na -i.

W języku łacińskim istnieje sześć czasów - tempora: praesens - czas teraźniejszy, imperfectum - czas przeszły niedokonany, perfectum - czas przeszły dokonany, plusąuamperfectum - czas zaprzeszły, przeszły uprzedni, futurum primum - czas przyszły, futurum exactum - czas przyszły uprzedni.

Wyróżniamy trzy tryby - modi: indicativus - tryb oznajmujący, coniunc-tivus - tryb przypuszczający, impcrativus - tryb rozkazujący oraz dwie strony - genera verbi: activum - strona czynna, passivum - strona bierna.

Koniugacja I

Indicativus praesentis activi (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony

czynnej):	Singularis		Pluralis
1) narro	opowiadam	narra-mus opowiadamy
2) narra-s	opowiadasz	narra-tis	opowiadacie
3) narra-t	opowiada	narra-nt	opowiadają

lnipcrativus praesentis (tryb rozkazujący czasu teraźniejszego):

2) narra!    opowiadaj!    narra-te! opowiadajcie!

Inrinitivus praesentis activi (bezokolicznik czasu teraźniejszego strony

czynnej):

nnrra-rc opowiadać

Koniugacja U

lmlicativus praesentis activi:

Singularis    Pluralis

1)	rnone-o	upominam	mone-mus	upominamy
1)	mone-s	upominasz	mone-tis	upominacie
1)	mone-t	upomina	mone-nt	upominają
	lmpcrativus praesentis:
2)	monę!	upominaj!	mone-te!	upominajcie!

lufiiiitivus praesentis activi: monc-rc upominać

Ćwiczenia

1.    Odmieniaj w singularis i pluralis: fabuła pulchra, ora nom.

2.    Zwróć uwagę na szyk wyrazów: Troiae incólae, ad Italiae pulchras oras.

Zwróć uwagę na miejsce orzeczenia w zdaniu łacińskim.

3.    Przetłumacz i zapamiętaj: Historia magistra vitae. Persona grata. Ibi ylctoria, ubi Concordia. Littera docet, littera nocet. Dum spiro, spero. Aurora Musls amica.

Uwaga. Wszystkie imiona własne występujące w czytankach i ćwiczeniach objaśnione są W nlowniku imion własnych na s.    . Nieznane słówka znajdź w słowniku alfabetycznym

llll końcu podręcznika.

LECTIO SECUNDA De Komulo et Remo

Per multos annos Numitor inter Albanos regnat. Filium non habet, sed tinum filiam Rhcam Silviam. Amulius tyrannum Albanorum ex patria