48 49 (33)

cechy wskazujące na odrębność Kaszubów w stosunku do Polaków. Na pierwsze miejsce władze pruskie od razu wysunęły, ewentualnie wykorzystały dyskusje nad językiem kaszubskim, wprowadzając do spisów narodowościowych odpowiednią rubrykę.³®

Z przytoczonych tu powodów w ówczesnych warunkach podkreślenie odrębności językowej i dążenie d o samostanowienia na arenie politycznej prowadziły do rozbicia jedności narodowej. Z tego też obiektywnego, choć w perspektywie historycznej przejściowego powodu, nie powiodły się podjęte przez Majkowskiego w latach 1908-1912, próby ujęcia ruchu mlodo-kaszubskiego w ramy organizacji o charakterze instytucjonalnym.

Do tego wątku rozważań wypadnie nam wrócić (tj. w odniesieniu do momentu, gdy te warunki zewnętrzne uległy zasadniczej zmianie), natomiast w tej chwili warto jeszcze zdać sobie sprawę ze społecznych skutków działalności zarówno staro-, jak i młodokaszubów, mianowicie, w jakim stopniu działalność ta była wyrazem dążeń i świadomości szerokich mas społeczeństwa kaszubskiego?

Otóż nie może ulegać wątpliwości, że w praktycznej działalności politycznej i społeczno-ekonomicznej decydujący wpływ na ludność kaszubską nadal mieli rzecznicy nurtu polo-no-kaszubskiego Derdowskiego tj. duchowieństwo i ziemianie, wywodzący się przeważnie spoza terenu samych Kaszub, co uwidaczniało się przede wszystkim w okresie wyborów do ciał ustawodawczych. Elementem nowym byłą też prasa, w której oprócz lderykałno-konserwatywnego “Pielgrzyma” coraz większą rolę odgrywała ludowa “Gazeta Grudziądzka”. W życiu ekonomicznym szerokie uznanie znajdowało hasło: “Swój do swego po swoje”, praktycznie realizowane przez spółki zarobkowe i handlowe, jak "Kupiec”, i "Bazar”. Natomiast nich mlo-dokaszubski miał charakter wybitnie inteligencki, a ponieważ liczebność tej inteligencji była na Kaszubach dość szczupła, wąski też był zakres jej oddziaływania. Siły tego ruchu nie należy więc oceniać według liczby zwolenników, lecz według jakości i atrakcyjności jego programu na przyszłość. Stało się to widoczne, gdy wskutek wielkich przeobrażeń politycznych odrodziło się w 1918 r. niepodległe państwo polskie i gdy w 1920 r. Pomorze Gdańskie (choć bez Gdańska) znalazło się w jego granicach.

Już od pierwszych dni wielkiej wojny światowej w 1914 r. jasne stało się, że w wyniku tej wojny Polska w Lej czy.innej postaci terytorialnej i ustrojowej powstanie. Nie byl natomiast wiadomy los Pomorza. Zrazu rysowały się tylko rozważania alternatywne: jeżeli zwyciężą państwa centralne, bazą terytorialną tej Polski będą ziemie zaboru rosyjskiego (ziemie byłego Królestwa Kongresowego), w razie zwycięstwa koalicji rysowa! się kształt nieokreślonego terytorialnie na zachodzie tworu autonomicznego pozostającego w pewnej zależności od Rosji. Dopiero w drugiej fazie wojny zarysowała się wizja Polski z dostępem do morza. Na całym Pomorzu, a zwłaszcza w Gdańsku, zbiegały się nici rozmaitych koncepcji mających na celu włączenie tych ziem, łącznie z Gdańskiem, do przyszłego państwa polskiego. Przedstawiciele ludności kaszubskiej odgrywali w tych przygotowaniach czynną, choć z istoty rzeczy nie przewodnią rolę. Wśród rzeczników tej idei znalazł się Aleksander Majkowski, a symbolem dążeń samych Kaszub stała się postać Antoniego Abrahama.³⁹^

W lutym 1920 dokonał się akt objęcia Pomorza przez władze polskie. Zapał był wśród ludności całego Pomorza ogromny, a także wśród ludności kaszubskiej, co mogą zaświadczyć jeszcze dziś wszyscy przytomni tamtym wydarzeniom. Wielkie też były oczekiwania i nadzieje. Rzeczywistość okazała się zupełnie inna, zawód ogromny.

Mamy już w ręku pierwsze rozpoznanie naukowe ówczesnych wydarzeń i procesów. Trudno w tym miejscu wdawać się w ich bardziej szczegółową charakterystykę. Musi nam wystarczyć zbiorcza ich ocena, która wyszła spod pióra wiarygodnego świadka: W rokii 1920 łączyło się Pomorze po raz ti-zeci z Polską. Każdemu z nas są znane te porywy entuzjazmu, z jakimi witano wojsko i władze polskie. Pół rołcu po przejęciu widzimy patriotyzm zwarzony, apatię, upadek ducha narodowego, antagonizm szczepowy i osobisty i walkę partyjną na całej lin iii we wszystkich warstwach społeczeństwa... Patrząc na tą oljjctW)>,_; każdy z nas zadawał sobie pytanie, na czym polega ta nagła reakcja.

49