4

108 Część II. TRZY WIELKIE WIZJE HISTORII

108 Część II. TRZY WIELKIE WIZJE HISTORII

turalnych, materialnych.potr ęeb, jakich.doświadczają istoty judzkie. Zdobycze technolo

giczne zmieniają charakter c tlego społeczeństwa, wpływając na formy życia rotTzThricgo^ wartości kulturowe i życie cHdzieni^e.

W historii ludzkości można wyróżnić trzy odrębne,epoki; .dzikość i, barbarzyństwa i cy wi-lizacji, wyznaczane przez doniosłe p_rzę)omy-w .technologii. \V ten sposób w „pierwszym podokresie dzikości” obserwujemy proste formy utrzymywania się przy życiu, oparte na zbieraniu owoców i orzechów .Drugi podokres dzikości” przynosi wynalezienie ognia i technik łowienia ryb. W „trzecin] podokresie dzikości" wynalazek luku i strzał przyczynia się do znacznego ułatwienia polowania. W „pierwszym podokresie barbarzyństwa” znaczą, cym osiągnięciem jest opanowanie sztuki wyrabiania gliny. W „drugim podokresie barbarzyństwa" obserwujemy udomowienie zwierząt i nową technikę w rolnictwie, czyli nawadnianie. W „trzecim podokresie barbarzyństwa" rewolucyjnego znaczenia nabierają wytop rudy żelaza i produkowanie z niego narzędzi£jL wreszcie narodziny „cywilizacji” wyznacza wynalezienie alfabetu fonetycznego i pisma (Harris, 1968: 181).

Ten typ jcdnoczynnikowego, opierającego się na technologii wyjaśnienia okazał się wpływowy. Pojawił się ponaWnic w szkole marksistowskiej, a intelektualną ciągłość za

pewnił mu Fryderyk Engels, nie rodziny, własności prywa zentanci neoewolucjonizmu,

itóry wykorzystał idee Morgana w swojej książce Pochodzę-mej i pcutetwa (1884). Podchwycili je później również repre-:»a przykład Lcslie White i Gerhard Lenski (zob. rozdział 8).

Itrnile Durkheirn i socjologiczne pojęcie ewolucji

Ten francuski klasyk myśli i bcjologicznej byl ^ccydowanym_antyredukcjonistą;_odina-wia{ szukania przyczyn yąw sk społecznych gdziekolwiek poza dziedziną właściwej, rzeczywistości społecznej („fakty społeczne" sui generis). Ta orientacja znajduje wyraźne odzwierciedlenie w wizji ewolucji społecznej, jaką przedstawił w swojej wczesnej książce O podziale pracy społecznej j(1893). Głównym kierunkiem ewolucji ma być narastający z czasem podział pracy, proc es różnicowania się zadań, obowiązków i ról zawodowych w społeczeństwie. Tendencja ta ina związek z czynnikami demograficznymi: wzrost ludnościowy skutkuje rosnącą gęsi Ością zaludnienia, co prowadzi do wzrostu „gęstości moralnej", czyli coraz większej in ćnsywności interakcji, skomplikowania stosunków społecznych lub, krótko mówiąc, właściwości więzi społecznych. Opierając się na strątegiLSpffl: cera, Durkheirn przedstawia ii ną dychotomiczną typologię społeczeństw, opartą na różnym rodzaju więzi społecznych: „:> >lidamość mechaniczna” jest zakorzeniona w podobieństwie niczróżnicowanych funkcji i zadań; „solidarność organiczna" w komplcmeiitamości.^ko^ operacji i wzajemnej niezbędności wysoce zróżnicowanych ról i zawodów" Typologia ta ma charakter ćlTróriologiczny, opisuje punkt początkowy i końcowy cwoluęjf społecznej: historia przebiega od „solidarności' mechanicznej" do „solidarności organicznej". Oba biegunowe typy podsumowuje w schematycznej formie tabela 7.2.

Ferdinand Toennies i ewolucja bez postępu

Tresełlschafi (Wspólnota i społeczeństwo) (1887). Osobowe, fczne więzi charakterystyczne dla ..wspólnoty" przekształcają

Podobną typologię społeczeństwa można odnaleźć w głośnym traktacie.Tocpnięsa zatytu

łowanym Gerneinscha/t and bliskie, bezpośrednie, autotel

Tabela 7.2. Solidarność mechaniczna versus organiczna

Cecha	Solidarność mechaniczna	Solidarność organiczna
Charakter działań	Podobne, jednakowe	Wysoce zróżnicowane
Główny typ więzi społecznej	Świadomość moralna i religijna	Komplemcntarność i współzależność
Pozycja jednostki	Kolektywizm, nacisk na grupę, wspólnotę	Indywidualizm, nacisk na autonomiczne jednostki
Struktura ekonomiczna	Pojedyncze, autarkiczne, samowystarczalne grupy	Podział pracy, wzajemna zależność grup, wymiana
Kontrola społeczna	Represyjne prawa karzące przestępstwa (prawo karne)	Prawo odszkodowawcze, zabezpieczające kontrakty (prawo cywilne)

Tabela 7.3. Gemeinschąfl (wspólnota) versus Gesellscheift (społeczeństwo)

Cecha	'Gemeinschaft'\	GeseUschaft)
Stosunki społeczne	Pokrewieństwo	Wymiana ekonomiczna
Typowe instytucje	Rodzina	Państwo i ekonomia
Obraz jednostki	Osoba	Pozycja społeczna, obywatel
Forma bogactw	Ziemia	Pieniądze
Rodzaj prawa	Prawo rodzinne	Prawo kontraktowe
Główne instytucje	Wieś	Miasto
Kontrola społeczna	Zwyczaje ludowe, obyczaje, religia	Prawo i opinia publiczna

w. bezosobowe, pośrednie, wtórne i czysto instrumentalne relacje z innymi w „społeczeństwie” nowoczesnym. Kierunek'cwdlocjrdołdadniej pokazuje zestawienie w tabeli 7.3.

\VyTątkdwdśćjT(jdej1ęja Tocnniesa ujawnia się w jego krytycznym stosunku do społeczeństwa nowoczesnego, szczególnie w jego nostalgii 7.a utraconą wspólnotą. Jest rzadkim przykładem ewolucjonisty, dla którego ewolucja nic jest synonimem postępu. W jego rozumieniu dokonuje się ona niezgodnie z ludzkimi potrzebami, prowadząc raczej do pogorszenia niż do poprawy kondycji ludzkiej.

Lester Wurd i ewolucja ewolucji

Do teorii ewolucji bardzo interesującą ideę doda! amerykański socjolog Lester Ward (1841-1913). W pracy Dynamie Sociology (1883) twierdzi on, żc mechanizm ewolucji nie jest stały, ale zmienia się w czasie. W dłuższej perspektywie ewolucji podlega również sam mcchanizmewolucji. Najważniejsza linia demarkacyjna oddziela okres spontanicznej cwo-