4 (1347)

470 K. Davis, W. Moore

stopniu łatwowierna. Najbardziej skrajnym przykładem jest prawdopodobnie buddyzm tybetański, - podobnych jednak dostarcza katolicyzm Europy feudalnej, ustrój Inków peruwiańskich, indyjski braminiżrn i stan kapłański Majów, z Jukatanu. Natomiast w społeczeństwie, które jest na tyle prymitywne, że nie posiada żadnych nadwyżek, oraz zróżnicowane jest w stopniu niewielkim, tak że każdy kapłan musi sam uprawiać ziemię i polować, wyodrębnienie się statusu kapłana spośród innych nie posunęło się na tyle, by prestiż kapłana mógł mieć wielkie znaczenie. Jeśli w tej sytuacji prestiż kapłana jest faktycznie wysoki, to dlatego, że wykonuje on również inne ważne funkcje, zazwyczaj polityczne i medyczne.

W społeczeństwach najwyżej rozwiniętych, opartych na technice naukowej, kapłaństwo traci z wolna pozycję, gdyż tradycja sakralna i sprawy nadprzyrodzone schodzą na plan dalszy. Wartości ostateczne i wspólne cele społeczeństwa tracą, stopniowo swój antropomorficzny charakter i formułowane są przez osoby zajmujące raczej oficjalne pozycje polityczne, ekonomiczne lub oświatowe, nie zaś religijne. Mimo to, intelektualiści łatwo przeceniają stopień utraty prestiżu przez księży w środowisku po zornie świeckim. Bliższe wniknięcie w sprawę ujawnia wśród proletariatu miejskiego i chłopstwa zdumiewającą bojaźń i uległość wobec księży. Żadne społeczeństwo nie zlaicyzowało się na tyle, by zlikwidować wiarę w zaziemskie cele i nadprzyrodzone istoty. Nawet w społeczeństwach zlai-' cyzowanyeh musi istnieć jakiś system integracji celów ostatecznych, ich obrzędowego wyrazu oraz emocjonalnego przystosowania — niezbędny wobec rozczarowań, śmierci i nieszczęść.

Rząd. Podobnie jak religia, również rząd odgrywa w .społeczeństwie rolę niezbędną i wyjątkową. W przeciwieństwie jednak do religii, która integruje na gruncie uczuć, wierzeń i obrzędów, rząd organizuje społeczeństwo w oparciu o prawo i władzę zwierzchnią. Ponadto, rozbudza on w społeczeństwie zainteresowanie raczej światem doczesnym niż nadprzyrodzonym.

Główne wewnętrzne funkcje rządu polegają na bezwzględnym egzekwowaniu norm, nieodwołalnym arbitrażu konfliktowych interesów oraz ogólnym planowaniu i kierowaniu społeczeństwem, zewnętrzne natomiast —- na prowadzeniu wojen i dyplomacji. Wypełniając te funkcje rząd działa w imieniu całego społeczeństwa, dysponuje monopolem przemocy i w obrębie swego terytorium kontroluje wszystkie jednostki.

Działanie polityczne na mocy definicji zakłada władzę zwierzchnią. Urzędnik wydaje nakazy, ponieważ dysponuje władzą zwierzchnią, obywatel zaś musi się podporządkować, ponieważ jest podmiotem owej wła-

dzy. Z tego powodu rozwarstwienie tkwi głęboko w naturze stosunków 'politycznych.

Władza jest tak wyraźnie związana z pozycją polityczną, iż sądzi się czasem, że nierówność polityczna decyduje o wszelkiej nierówności. Można jednak wskazać inne źródła rozwarstwienia, zaś w praktyce władza ■polityczna nie jest nigdy całkowita z uwagi na następujące ograniczenia: (1) ci, którzy aktualnie zajmują stanowiska polityczne, szczególnie ci, którzy podejmują decyzje na najwyższym szczeblu, są z konieczności nieliczni w porównaniu z całym społeczeństwem; (2) rządzący reprezentują raczej interes grupowy niż swój własny, przez co w swych zachowaniach ograniczeni są regułami i nakazami obyczajowymi mającymi na celu poszanowanie tego interesu; (3) osoba zajmująca stanowisko polityczne, posiada władzę tylko i wyłącznie dzięki swemu stanowisku, a wszelka specjalna wiedza, talent lub zdolności, na które mogłaby się powołać, są zupełnie nieistotne, tak że często uzależniać się ona musi od technicznej pomocy innych.

W świetle tych ograniczeń nie dziwi, że władza i przywileje rządzących są często mniejsze, niż wynikałoby to z czystego wyliczenia ich formalnych praw.

Bogactwo, władza i praca. Każda pozycja zapewniająca swemu posiadaczowi środki do życia jest ex definitione wynagradzane ekonomicznie. Z tego "względu aspekt ekonomiczny posiadaja. również te. pozycje (np. polityczne i religijne), których główna funkcja nie ma charakteru ekonomicznego. Społeczeństwu jest zatem wygodnie posługiwać się nierównymi zyskami ekonomicznymi jako zasadniczym środkiem kontroli nad obejmowaniem pozycji przez jednostki i jako zachętą do wykonywania obowiązków. Wysokość zysku ekonomicznego staje się więc głównym wskaźnikiem statusu społecznego.

Należy jednak podkreślić, że pozycja nie dlatego daje władzę i prestiż, że płyną z niej wysokie dochody. Wysokie dochody płyną z niej raczej dlatego, że jest ona funkcjonalnie ważna, a będąca w dyspozycji kadra z tego lub innego powodu nieliczna. Sztuczne i błędne jest zatem rozpatrywanie wysokiego dochodu jako źródła władzy i prestiżu człowieka, podobnie jak błędne jest ujmowanie gorączki jako przyczyny choroby¹.

Ekonomicznym źródłem władzy- i prestiżu nie jest dochód, lecz głównie własność dóbr kapitałowych (wliczając w to patenty, pozycję firmy i reputację zawodową). Własność taką odróżniać należy od posiadania dóbr

1

Bardziej symboliczną niż istotną rolą dochodu w stratyfikacji społecznej przedstawi! zwięźle Talcott Parsons (Teoria mcarstuńenia spoiecznego w ujęciu analitycznym w: Szkice z teorii socjologicznej. Warszawa 1972).    " .    '