4 (1595)

—

Kiedy więc w r. I77J toczył nbnrfjr sejm delegao ny twnlany dta ttlwltrri/imii |>tifwiw||o rozbioru' kra-] Jo. patat {tml kraknwmkltj Feliks Oraczewski, wychowanek Akademii f.;uievj)|ski'j i człowiek i bfiskfeaoj oinr**nlfl króla. rmfądal włącrmin w pw»m uprawy edukacji fntodzMty. „Trwłw nami Polokami, a Polaków obywatelami" —■ lęgni roku w oblfcłu kioski narodowej.

Idtn wychowania paltot wuwtgo Itak si« postulatem pątrlolytanh myślącego I (ukwieconego społeczeństwa. | tłoallMacJf przyśpieszyło tniesienie zakonu jezuitów pntea poplotą Klemensa XIV na podstawie brewe z dnia 31 lipce 1773 r. poprttdaone wcześniejszym tego rodzaju nkf cm «a granit .i ^H Zakon ten — podobnie jak gdzie indziej.....mlaJ u naa od dwóch wieków niemal mono

pol na prowadzenie szkół średnich, przeznaczonych dla szlachty .1 cieszył ««; jej dużym poparciem moralnym 1 materialnym. W chwili kasaty prowincja polska liczyła ponad elwa tysiące trzysta członków kongregacji i prowadziła 08 szkól, podczas gdy szkół pi jarskich było 24 oraz kilkanaście innych.

Wiadomość o decyzji papieża zmobilizowała do wstępnych prac najbliższe otoczenie króla. Mimo trudności ze słrony nuncjusza apostolskiego Garampicgo i przedstawicieli dyplomacji państw rozbiorowych, niechęt-. nych idei reformy, udało się przeprowadzić!w dniij l4 ^ października 1773 roku ustawę sejmową, powołującą do życia „Komisję Edukacji Narodowej Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego". Była to pierwsza w skali światowej państwowa, świecka władza szkolna, powołana przez ciało ustawodawcze i przed nim odpowiedzialna, działająca pod patronatem zwierzchnika państwa. Komisja Edukacji, oparta o zasadę kołegial-

ności, potiidihi pełną niezależność prawno-admlnistra* eyjną, a od roku 1776 także i materialną. Łaciński napis na urzędowej pieczęci Collegium Praefectorum Pu-blicae Institutlonł (Kolegium Zwierzchników Wychowania Publicznego), z herbem państwa określał władzą KEN.

Dla przejęcia milionowej wartości majątków poje-zuickich jako podstawy materialnej dla przyszłych szkół państwowych powołano organa wykonawcze w po-stncif Komisji Rozdawniczoj i Sądowniczej Korony l Litwy. Wciągu trzech lat pracy dokonały one Objęcia w stan posiadania przez Komisję Edukacji majątków po jezuickich, niestety mocąp uszczuplonych.

Do kompetencji nowej magistratury edukacyjnej należały odtąd — jak głosił Jej „Uniwersał" — „wszystkie akademie, gimnazja, kolonie akademickie, szkoły publiczne, żadnych nie wyłączając, z tym wszystkim, co tylko do wydoskonalenia nauk I ćwiczenia w nich młodzi szlacheckiej ściągać się może Wprawdzie to określenie zgodnie z ustrojem Rzeczypospolitej ograniczało zadania Komisji do edukacji „młodzi narodowej szlacheckiej", ale już na sesji 10 grudnia tego roku powzięła Komisja uchwałę o zakładaniu szkół parafialnych, przeznaczonych zarówno dla uboższej szlachty, jak włościan i mieszczan. Sprawa ta stanie się z czasem punktem drażliwym w opinii szlachty, a koncepcja szkół parafialnych ulegnie zmianie, niemniej wskazuje, że od pierwszych tygodni pracy Komisji Edukacji Narodowej skrystalizował się plan zorganizowania systemu powszechnego nauczania i wychowania, obejmującego wszystkie stany.

17