50 (283)

50

singen (syn, zynn). W wyrazach czysto polskich upodobnienie to nie zawsze następuje; w wymowie wykształconej warszawskiej dyszymy panienka, trumienka, okienko, ranka, ścianka, na ganku, z n, tymczasem w innych okolicach słyszy się te same- wyrazy z ®. Objaśnić to należy w ten sposób, że naturalną skłonnością fonetyczną jest upodobnienie, jednak przeciwdziała mu tendencja zachowania wymowy n ze względu na bliskie formy tychże wyrazów, w których zawsze jest czyste n, mianowicie panien, trumien, okien, rana, ściana itd. Jest to działanie analogii, przeciwstawiające się tendencji fonetycznej. Przy wymienionych wyrazach pochodzenia obcego takiego przeciwstawienia nie ma.

Odmianę miękką ń, podobnie jak w wyrazach dźwiękiem, chorągiew, będziemy mieli w wyrazach bankiem, angielski, a w wymowie krakowskiej prócz tego i w wypadkach takich, jak panienki, okienkiem.

§60. Bezonans nosowy miękki

Widzieliśmy w § 48, że litery ą, ę wymawiają się jako wyraźne sa-1 | mogłoski nosowe, gdy się znajdują w położeniu przed spółgłoską szczelinową. Zauważymy jednak, że i w tym wypadku zachodzi często upo-j i dobnienie do następującej spółgłoski miękkiej, wymawiamy bowiem taki ~Z 'C^tWyraz, jak więzienie, albo z całkowitą twardą samogłoską nosową, co P? ma miejsce przy wymowie starannej, albo ze zmiękczeniem, rezonansu nosowego .przez i. Taką potoczną wymowę tego wyrazu możemy przedstawić fonetycznie jako ńeiźęńe. Łatwo się przekonać, że wahamy się w wymowie; gdy tylko po samogłosce nosowej jest spółgłoska miękka, a przed nią twarda, np. część, częściej, ukąsić, natomiast wymawiamy normalnie miękko, gdy po obu stronach stoi spółgłoska miękka: mięsisty, więzienie, przy tym ę mniej jest skłonne do upodobnienia niż ę wobec tego, że ma większą odległość języka od podniebienia. i Ten sam miękki rezonans nosowy j, wymawiamy normalnie zamiast ń I w położeniu przed spółgłoską szczelinową, np. parski, koński, tańszy.

, Tutaj mamy do czynienia z upodobnieniem nie pod względem miękkości, j» lecz pod względem stopnia otwarcia^ gdyż przy spółgłosce nosowej wy-./ mawiamy szczelinę zamiast zwarcia, stosując się do następującej szczeliny. Opisaną~przez nas głoskę możemy więc nazwać albo ń szczelinowym, albo i nosowym, co sprowadza się do tego samego.

''•§.61. Rozsunięcie

Jako trzeci wypadek, w którym spotykamy się w mowie polskiej z głoską |, możemy przytoczyć połączenia takie, jak gońca, wieńca, Bończa, które wymawiamy goinea, ńejnca, bofnóa, to znaczy, że głoska