51 (204)

Proces rozwoju dziecka zależny jest więc bardzo ściśle od systemu rodzinnego i zmian konstelacji triad. Również wtedy, gdy rodzina się powiększa i w wyniku przyjścia na świat rodzeństwa powstaje cztero-lub pięcioosobowy system, z punktu widzenia dziecka konstelacja trójkąta ma wciąż jeszcze ogromne znaczenie. Istotne jest, aby wciąż możliwe były intensywne związki w parach: matka - dziecko, ojciec - dziecko, matka - ojciec oraz by w obliczu związku trzech osób nie istniało niebezpieczeństwo, że staną się one zbyt bliskie i zbyt symbiotyczne. Zachowanie matki, która jest zawsze nadopiekuńcza, relatywizowane jest poprzez aktywną prezencję ojca, podobnie jak ojcu, który chce przejmować coraz większą kontrolę, uniemożliwiana jest ta polaryzacja.

Trzecia osoba (w idealnym przypadku ojciec) konieczna jest w dynamice rodziny, aby rozluźnione zostało niebezpieczeństwo tłamszące-go wszystko związku pary (symbiozy matki i dziecka) w odniesieniu do autonomii i samodzielności dziecka. A tam gdzie jeden partner nie daje sobie rady ze swoimi zadaniami i wyzwaniami, istnieje możliwość odciążenia i uzupełniania dzięki drugiej osobie.

Z punktu widzenia przejmowania ról typowych dla poszczególnych płci interakcja między ojcem i synem jest tak samo ważna, jak między matką i córką. Męskie i kobiece cechy mogą zostać uaktywnione poprzez bycie wzorcem danej roli, solidarność między osobnikami tej samej płci i ustanawianie granic w stosunku do partnera innej płci należy do doświadczeń związanych w przejmowaniem ról przez kobietę i mężczyznę. Podobnie jednak rywalizacja z partnerem tej samej płci o osobę przeciwnej płci należy do typowych w rozwoju dziecka kryzysów i zadań fazy edypowej (4. do 6. roku życia). Wyraźne staje się, jak wrażliwe są interakcje triady matka - ojciec - dziecko oraz jak ogromny potencjał konfliktów tkwi w tych zmieniających się związkach.

Niezależnie od tego, w jakim modelu rodziny dziecko żyje, jedno musi zostać zawsze zagwarantowane, mianowicie, by istniały obowiązki, które rodzice muszą wypełniać wobec swojego dziecka. Dziecko potrzebuje dla swojego zdrowego rozwoju matki i ojca. Jeżeli jedno z rodziców nie wypełnia z różnych względów tych obowiązków, inne trzecie osoby powinny umożliwiać zdrowy rozwój dziecka. Jeśli zadania te mogą zostać przejęte przez krewnych lub przyjaciół, jest to nie tylko odciążenie dla samotnie wychowującego dzieci rodzica, ale również szansa dla dziecka, by budowało swoje przywiązanie do zastępczych partnerów.

Należy wymienić tutaj także znaczenie dziadków w systemie rodzinnym, które może polegać na pełnieniu funkcji zastępczego rodzica, gdy oboje rodzice pracują zawodowo, czy też pełnieniu roli dziadka i babci towarzyszących rodzinie. Dobry związek między wnukami i dziadkami może być doświadczony jako uzupełnienie i kompensacja. Również krąg przyjaciół młodej rodziny z podobnymi koncepcjami życia i wychowania, stanowi społeczną siatkę, która we wzajemnym wspieraniu się w opiece nad dziećmi, wspólnych wycieczkach, lub innej pomocy może stać się - szczególnie dla dzieci - trzecim miejscem odniesienia poza obrębem wąskiego systemu rodzinnego.

Jeśli dziecko nie żyje ze swoimi biologicznymi rodzicami lub tylko z jednym z rodziców, wtedy należy mu umożliwić poznanie jego prawdziwych rodziców i jeżeli będzie tego chciało, utrzymywanie kontaktu z nimi.

Jeżeli zabraknie jednego z rodziców, trzecia osoba powinna przejąć zadania, których ten nie realizuje. Również instytucje (przedszkole, szkoła) powinny w większej mierze przejmować zadania „trzeciego ogniwa” w sensie pełnienia funkcji wychowawczych, ponieważ w wyniku gwałtownie zmieniającej się sytuacji rodzinnej jest to coraz częściej konieczne.

5.2.2. Obrazy rodziny pomiędzy pragnieniem i rzeczywistością

Idylla związków ojciec - matka - dziecko, poczucie bezpieczeństwa, prywatność, w idealnych przypadkach żywiciel rodziny (najczęściej ojciec), pracujący na jej utrzymanie oraz osoba, która pozostaje w domu tak długo, jak dzieci są małe (najczęściej matka), ewentualnie pracując na nie cały etat - są to idealne obrazy szczęśliwej rodziny w obecnych czasach, które ukazywane są nam wciąż w filmach reklamowych. Ale czy są prawdziwe ?

Jak wynika ze statystyk, w Niemczech obecnie co czwarta rodzina żyje bez ojca. 1,7 milionów dzieci wywodzi się z rozwiedzionych rodzin. Każdego roku liczba ta zwiększa się o około 150 000, wiele z tych dzieci chodzi jeszcze do przedszkola. Prawie jedna trzecia wszystkich dzieci ma w momencie rozstania mniej niż trzy lata.

— 103 —