52

HISTORIA LITERATURY

Friedrich Moiimilian Klinger

Ramy czasowe

Sturm und Drang rozwijał się w literaturze niemieckiej w latach 1 767-1 785.

7. Burza i napór

Nazwa epoki

Nazwa „burza i napór" (niem. Sturm und Drang) pochodzi od dramatu Friedricha Klingera o takim samym tytule. Twórcy tego nurtu głosili wyższość wolnej, nieskrępowanej wyobraźni nad oświeceniowym racjonalizmem i klasycyzmem, szukali źródeł twórczości w mitologiach narodowych, a przede wszystkim w mitach skandynawskich, baśniach i legendach ludowych. Za czołowego przedstawiciela i teoretyka tego nurtu uważa się Johanna Gottfrieda Herdera, który racjonalistycznej poezji XVIII wieku przeciwstawił poezję ludową o naturalnym rodowodzie, nierozerwalnie związaną z duchem narodu. Burza i napór to okres buntu młodych niemieckich intelektualistów, zarówno na płaszczyźnie estetyki, jak i hierarchii wartości: kartezjański rozum - jako najwyższe kryterium prawdy i źródło wiedzy o świecie - miał zostać zastąpiony przez uczucia i intuicję. W historii literatury niemieckiej odegrał podobną rolę jak preromantyzm w innych krajach.

Charakterystyka epoki

Twórcy burzy i naporu otworzyli się na pomijane dotychczas przez literaturę przestrzenie i wszystko to, co sprzeciwia się racjonalizmowi:

•    wyrażali niechęć dla racji rozumowych i tradycji oświecenia

•    wielbili Szekspira, Jean-Jacques'a Rousseau i legendarnego Osjana

•    fascynowały ich jednostki niezwykłe, nieprzeciętne, buntownicze (cenili przede wszystkim indywidualizm:

•    głosili, iż geniusz twórczy ma prawo do pełnej swobody i niezależności (stworzyli mit artysty wyobcowanego)

•    podkreślali znaczną rolę uczuć i intuicji w poznawaniu świata

•    wykreowali nowy typ bohatera - o wyjątkowej skali odczuwania, doświadczającego bólu istnienia, tak zwanego Weltsch-merz (niem. 'ból świata')

•    obok fascynacji antykiem zaczęli głosić kult swojskości

•    szukali inspiracji w mitologii skandynawskiej i germańskiej - kulturach Północy

•    zwrócili się ku poezji naturalnej - ludowej

•    od sentymentalizmu przejęli zachwyt naturą, której przeciwstawiono zgubny wpływ cywilizacji

•    „odkryli" epokę średniowiecza

•    zwrócili się ku tradycji narodowej i historii (ożywili poezję patriotyczną)

•    głosili kult przyjaźni

•    podejmowali w utworach problematykę społeczną, buntując się

przeciw zastanym układom społecznym    j_e0n _{Auguste Dominique} ,„_gres, Sen Osiaw

(1811-1813)

Literatura

Przedstawiciele literatury

Johann Wolfgang Goethe (1 749-1 832) - uznawany za najwybitniejszego niemieckiego poetę; pisarz, mąż stanu, krytyk, uczony, człowiek teatru - czołowy twórca burzy i naporu. Zaprzyjaźniony z wybitnym klasykiem weimarskim - Friedrichem Schillerem. W 1775 roku osiedlił się w Weimarze, gdzie kierował teatrem oraz wszystkimi instytucjami kulturalno-oświatowymi. Uważał się za klasyka, choć jego twórczość utorowała drogę epoce romantyzmu. W utworach odwoływał się do dogmatu uczuć, głosił kult wybitnej jednostki, geniuszu artysty, postulował zwrot ku naturze, ludowości i tradycji starożytnej. Do najbardziej znanych dzieł Goethego należą: powieść epistolarna Cierpienia młodego Wertera, ballada Król elfów, dramaty Faust i Ifigenia w Taurydzie, poemat Herman i Dorota, powieści edukacyjne Lata nauki Wilhelma Meistra i Lata wędrówki Wilhelma Meistra.

Friedrich Schiller (1 759-1805) - poeta, dramaturg, historyk, filozo teoretyk teatru. W jego utworach z okresu burzy i naporu dominuj postawa heroicznego buntu przeciw rzeczywistości - przeciw stosur kom feudalnym ograniczającym prawo jednostki do indywidualneg rozwoju, przeciw zakłamaniu i przejawom tyranii w życiu społecznyn Autor dramatu Zbójcy, który odegrał rolę manifestu ideowego, a jc go główny bohater — szlachetny zbójca - stał się dla pokolenia rc mantyków symbolem buntownika zmieniającego rzeczywistość zgoc nie z własnymi postulatami i kryteriami moralnymi. Dramat Da Carlos zamyka młodzieńczy etap twórczości pisarza. Jego pisma filc zoficzne przejawiają wiarę w umoralniający wpływ sztuki. W ostatnii okresie twórczości, gdy osiadł w Weimarze, stworzył słynne liryki (ba lada Rękawiczka) oraz dramaty historyczne (Dziewica Orleańska, Wi hełm Tell), będące próbą ukazania obiektywnych praw historii.

Kontynuacje i nawiązania

• w literaturze:

Kazimiera Iłłakowiczówna, Obrazki na tle Don Carlosa