545 tif

-    Rozmawiałem z bratem po tamtym. Jakiś czas nie mieliśmy kontaktu, ale przyszedł do mnie któregoś ranka i powiedział, że musimy uciekać. Pomyślałem, że wie coś, o czym ja nie wiem, więc go posłuchałem. Chodziło o aliantów. Wyzwalali obozy, więc kto mógł, ratował się ucieczką, inaczej zostawał rozstrzelany albo ginął z rąk więźniów.

Josef spuszcza wzrok.

-    Szliśmy wiele dni, aż przekroczyliśmy granicę z Niemcami. W miastach ukrywaliśmy się w kanałach, na wsi w stodołach z bydłem. Jedliśmy odpadki, żeby przeżyć. SS wciąż miała zwolenników, więc cudem zdobyliśmy lewe papiery. Upierałem się, że trzeba uciec za granicę, ale brat chciał wrócić do domu, sprawdzić, co zostało.

Drży mu dolna warga.

-    Kiedyś zbieraliśmy wiśnie. Okradaliśmy gospodarza, który nie zauważyłby ich braku. To była nasza kolacja. Kłóciliśmy się, którędy iść. I nagle mój brat... zaczął się dławić. Upadł na ziemię, złapał się za gardło i zsiniał na twarzy - mówi Josef. - Patrzyłem na niego. Ale nie kiwnąłem palcem.

Patrzę, jak wyciera oczy.

-    Wiedziałem, że łatwiej będzie podróżować samemu. Tylko mi zawadzał. Wiele zła uczyniłem, ale to było w czasie wojny. Wtedy nie obowiązywały żadne reguły. Łatwo było znaleźć wymówkę, żeby nie zwariować. Ale to... to było co innego. Zabiłem własnego brata.

-    Ty go nie zabiłeś - mówię. - Rozmyślnie mu nie udzieliłeś pomocy.

-    Co za różnica?

545