592,593

typu upośledzenia i wieku dzieci, zgłoszonych zapotrzebowań itp. Celem pogadanek jest wzbogacenie wiedzy rodziców, zapoznanie ich z różnymi typami zajęć rehabilitacyjnych i zasadami postępowania z dzieckiem (T. Gałkowski 1979, T. Doerffer 1972).

Niektóre stowarzyszenia rodziców wydają popularne publikacje dotyczące metod pracy z dzieckiem niepełnosprawnym. Na przykład ogromnie przydatny, głównie dla rodziców dzieci upośledzonych umysłowo, jest materiał zawarty w biuletynie pt. „Materiały Informacyjno-Dydaktyczne” wydawanym przez Komitet Pomocy Osobom Upośledzonym Umysłowo TPD. Niektóre stowarzyszenia powielają i udostępniają rodzicom poradniki tłumaczone z języków obcych.

Szkolenie rodziców prowadzone jest również przez organizacje inwalidzkie. Pod patronatem Polskiego Związku Głuchych od ponad 15 lat M. Góralówna prowadzi Korespondencyjne Kolo dla rodziców dzieci z wadami słuchu (T. Siwecka 1986). Dotychczas w akcji wymiany korespondencji uczestniczyło ponad 100 rodzin. Dokumentację Koła stanowią wydawane przez Zarząd Główny PZG „Listy do rodziców dzieci z wadami słuchu”, które zawierają listy rodziców i porady specjalistów (M. Góralówna 1986). Rodzice, którzy skierują swoje listy do M. Góralówny lub do ZG PZG, otrzymują indywidualną odpowiedź oraz, okresowo i nieodpłatnie, powielone komplety listów wszystkich rodziców uczestniczących w korespondencji. Ponadto „Listy” od 1983 r. są publikowane we wkładce do miesięcznika PZG „Świat ciszy”.

Podobną akcję prowadzi Zarząd Główny Polskiego Związku Niewidomych (M. Kołodziejek 1982). Rodzice niewidomych dzieci w wieku przedszkolnym otrzymują w formie korespondencyjnej wskazówki wychowawcze od pracownika ZG PZN do spraw rehabilitacji wczesnodziecięcej. Rodzice mogą również kontaktować się z pracownikiem bezpośrednio, jeśli mają możliwość przyjechania z dzieckiem na konsultacje. Ponadto rodzice otrzymują również opublikowane przez PZN materiały omawiające problemy rehabilitacji dziecka w warunkach domowych.

Omówione dotychczas oddziaływania informacyjne i doradcze mają naszym zdaniem pewne, istotne niedoskonałości. Nie chcemy przez to powiedzieć, że są one niepotrzebne — wręcz przeciwnie — często stanowią one jedyną formę pomocy, jaką uzyskują rodzice. Należy zauważyć jednak, że ich niewątpliwym mankamentem jest mała aktywność specjalistów. Ograniczają się oni do udzielania informacji, porad, wskazówek, zaleceń, natomiast realizacja programu usprawniania spada na rodziców.

Inaczej mówiąc — specjalista nie towarzyszy rodzicom w ich codziennym trudzie wychowawczym. Zazwyczaj też inicjatywa we wzajemnych kontaktach należy do rodziców — to oni szukają pomocy oraz tych, którzy mogą jej udzielić. Inna wada, to zbyt rzadkie kontakty rodziców ze specjalistami (np. raz w miesiącu) i niekiedy ich pośredni charakter (np. poradnictwo korespondencyjne). Ma to określone konsekwencje praktyczne. Przede wszystkim rodzice nie mogą przekazywać informacji specjaliście bezpośrednio po wystąpieniu niepowodzeń lub zakłóceń w prowadzonej rehabilitacji. Mogą wówczas albo kontynuować pracę mając świadomość, że prawdopodobnie popełniają błędy, albo też przerwać ją i czekać na termin kolejnej konsaltacji.

Przedstawione działania informacyjne i doradcze mają także i tę niedoskonałość, że rodzice muszą kontaktować się niesystematycznie z różnymi placówkami i specjalistami. Potrzebują oni natomiast stałego kontaktu z jedną, konkretną i kompetentną osobą, do której mogą się zwracać o pomoc w razie trudności i kryzysu (W. D. Wall 1979). Osobą taką jest doradca rodziny, do którego zadań należy m.in. koordynowanie zaleceń różnych specjalistów, rozwiązywanie na bieżąco problemów pojawiających się w rodzinie, stały kontakt z rodzicami i instytucjami wspomagającymi rodzinę (A. Hulek 1984). W naszym kraju zadania doradcy rodzinnego są fragmentarycznie wypełniane przez pracowników socjalnych zatrudnionych w działach służb społecznych ZOZ (K. Zarębska 1986). Niestety pracownicy socjalni zajmują się głównie zaspokojeniem potrzeb materialnych i bytowych osób starszych i w niewielkim stopniu są nastawieni na potrzeby rehabilitacyjne osób niepełnosprawnych i ich rodzin.

8.3.2. KSZTAŁTOWANIE U RODZICÓW UMIEJĘTNOŚCI NIEZBĘDNYCH

PRZY WYCHOWYWANIU NIEPEŁNOSPRAWNEGO DZIECKA

Przedstawione wyżej działania pedagogizacyjne są często obciążone takimi wadami, jak „gabinetowość” w stylu pracy specjalistów oraz brak partnerstwa we wzajemnych interakcjach i komunikacji między specjalistami a rodzicami. W ostatnich latach obserwuje się coraz częstsze odchodzenie specjalistów od tradycyjnego stylu pracy charakteryzującego się dominacją działań diagnostycznych i doradczych a zaniedbywaniem terapii. Wypracowano nowe formy działań niosących pomoc rodzinom dzieci niepełnosprawnych. Ich istotą jest bezpośrednie angażowanie się specjalistów w proces rehabilitacji dziecka, często już w pierwszych

593