56W (3)

WYKŁAD 4

tym samym językiem, dla których poszczególne słowa mają sens nie tylko racjonalno-denotacyjny, ale są nośnikami złożonych pojęć i treści aksjologiczno-emocjonalnych, nieprzekładalnych na inny język. Szerzej o kwestii tej będzie mowa w Wykładzie 15 naszego kursu.

4.5. Typy funkcji wypowiedzi

Przechodzimy do omówienia funkcji pełnionych przez wypowiedzi językowe. Potrzebne są na wstępie pewne uściślenia.

4.5.1.    Przede wszystkim będzie mowa o funkcjach pełnionych przez wypowiedzi w sposób bezpośredni, tzn. dzięki formie językowej i sytuacji użycia. Nie będzie mowy o celach dalekosiężnych, np. ktoś może chcieć, przekazując pewne informacje, zaniepokoić, uspokoić, przestraszyć, rozdrażnić odbiorcę, pochwalić się lub wywołać pozytywne uczucia odbiorcy względem siebie.

Abstrahujemy też od niezamierzonych skutków (i informacji), jakie wypowiedź może wywołać (lub przekazać), np. ktoś swoją wypowiedzią niechcący wywołuje gniew lub niechcący „zdradza” swój stan emocjonalny, intelektualny, przynależność społeczną itp. (tzw. funkcja charakteryzująca wypowiedzi, por. s. 51).

Abstrahujemy również od faktu, że wypowiedź tworzona z określoną intencją może później oderwać się od autora oraz pierwotnej intencji i zacząć żyć własnym życiem, pełnić nową funkcję, często sprzeczną z pierwotną intencją. Wielu takich przykładów dostarczają dzieje kultury.

Wreszcie istotne jest to, że dla większości wyróżnionych dalej funkcji wypowiedzi istnieją w systemie językowym określone środki służące do ich pełnienia, co pozwala odróżnić np. wypowiedzi informujące o stanie nadawcy typu Boli. (jako np. odpowiedź na pytanie u lekarza) od Boli! jako wypowiedzi ekspresywnej.

Dalej (na s. 57) przedstawiamy wykres (schemat 6), zbierający funkcje wypowiedzi w 12 głównych typach. W dalszym ciągu tego paragrafu omówimy te funkcje dokładniej.

4.5.2.    Jak widać, w przedstawionym zestawie oddziela się stosunkowo ostro wypowiedzi, których jedynym (bądź głównym) celem jest poinformowanie odbiorcy o pewnym stanie rzeczy (charakteryzujące się ramą modalną ‘chcę, żebyś wiedział’ lub ‘wiedz, że’), od wypowiedzi, które

56 oprócz tego (lub jedynie) mają inne cele. Wypowiedzi o funkcji infor-

CO