Magazyn65501

147

AMERYKI STANY ZJEDNOCZONE

z pewnością jednym z powodów, dla których Stany Zjednoczone do Ligi nie przystąpiły.

Jako wyraźna siła dziejowa występuje imperjalizm amerykański na widownię międzynarodową z końcem XIX stulecia. Stary spór między Wenezuelą a Guyaną brytyjską dał w r. 1895 okazję do ostrej „noty Olneya", wystosowanej przez Stany Zjednoczone pod adresem Wielkiej Brytanji. W kilka lat po załagodzeniu tego incydentu drogą ustępstw ze strony Anglji, Stany Zjednoczone w rezultacie zwycięstwa w wojnie z Hiszpanją (1898) uzyskały władzę nad Kubą, Porto-Rico, wyspami hawajskiemi, filipińskiemu i największą z Ludronów (Guam). Że zaś ponadto już od r. 1892 owładnęły były częścią archipelagu samoańskijgo, więc z początkiem nowego stulecia zajmowały niewątpliwie stanowisko wielkomocarstwowe w strefie Ameryki Środkowej z jednej, a na wodach Pacyfiku z drugiej strony. Naturalnym dalszym ciągiem tych dążności stało się wywołanie rewolucji w Panamie, która była prowincją Kohimbji, i przekształcenie Panamy w osobną republikę pod protektoratem Stanów (1903). To co swojego czasu nie udało się Francji, stało się teraz możliwem dla Stanów Zjednoczonych: powstał jako ich przedsięwzięcie kanał Panamski, mający dla Nowego Świata podobnie kluczowe znaczenie jak kanał Sueski dla Staregc Otwarcie kanału Panamskiego w samym roku wybuchu wielkiej wojny inauguruje erę, w której Stany Zjednoczone odgrywają rolę przodującą w decyzjach wielkich mocarstw o losach politycznych świata. Obok akcji dyplomatycznej i militarnej stworzyła dla nich to stanowisko przedewszystkiem akcja finansowa, mocą której Stany Zjednoczone, z początkiem XX wieku jeszcze największe państwo dłużnicze na świecie, po wojnie stają się największym wierzycielem innych państw, mających względem nich łączne długi do wysokości 14 miljardów lolarów.

Doktryna Monroego wśród innych form interwencji europejskiej na kontynencie Ameryki odrzuca także nabywanie teryto-rjów amerykańskich za pieniądze, i Stany Zjednoczone kilkakrotnie w ciągu XIX wieku skutecznie się przeciwstawiły próbom kolonizacji tą drogą na gruncie amerykańskim ze strony państw poza-amery kańskich. Same Stany natomiast w swym rozwoju mocarstwowym swobodnie i na niebywałą Jotą 1 skalę posługują się środkami pieinężnemi: w r. 1802 wykupiły od Francii Luizjanę i uzyskały w ten sposób ważne dla siebie ujście Missisipi; w r. 1819 kupiły od Hiszpanj i Florydę, zaś w r. 1867 nabyły od Rosji Alaskę, która później okazała się złotodajną; w r. 1916 uzyskały bazę dla swej floty w Nikaragwie przez kupno pasa ziemi na wybrzeżu; a w r. 1917 kupiły od Danji Wyspy Dziewicze (Virgin Islands), położone na północ od A.itylów.

Wojna światowa wprowadziła wprawdzie Stany Zjednoczone jako czynnik decydujący na widownię spraw europejskich; ale areną najżywotniejszych ich aspiracyj mocarstwowych był już przed tą wojną i po niej pozostaje oc. Spokojny i kraje nad nim położone.

Odkąd Stany Zjednoczone około r. 1880 stały się na wielką skalę państwem ekspor-tującem, olbrzymi rynek chiński był dla nich .ednym z najważniejszych, i współzawodniczyły z Anglją o jego opanowanie. Sprzeciwiając się podziałowi Chin na sfery wpływów, proklamowały Stany zasadę „drzwi otwartych" w Chinach dla wszystkich mocarstw (1899); wziąwszy wybitny udział w zbiorowej akcji wojskowej mocarstw dla stłumienia anty-cudzo-ziemskiego „powstania bokserów" (1900), zrezygnowały Stany z ¹/» przyznanego im odszkodował na wojennego i zwróciły tę kwotę rządowi chińskiemu, który ją przeznaczył na stjpendja dla studentów chińskich w Ameryce. Wkrótce potem nastąpiło wprawdzie zamknięcie granic Stanów dla immigracji robotniczej chińskiej, al< popularyzacja Ami ryki w Chinach samych robi dalsze postępy dz.ęki działalności pracowników oświatowych, misjonarzy i takich organizacyj jak Y. M. C. A. Okazując sympatję i poparcie chińskiemu rządowi nacjonalistycznemu, Stahy Zjednoczone na terenie chińskim skutecznie konkurują z Anglją, która się tam robi ecraz mniej popularną; to samo udaje im się dó pewnego stopnia w Indjach brytyjskich przez stosunki przyjazne z nacjonalistami miejscowymi Ale w Chinach niebawem pojawia się groźniejszy konkurent w po staci Japonji, która zajmuje siłą wojskową coraz większe ob»zarv Chin północnych, prowadzi penetrację ekonomiczną kraju metodami dumpingowemi, a ponadto przez hasło „Azja dla Azjatów" — sformułowane na obraz i podobieństwo amery-

10*