Magazyn65201

144

AMERYKI STANY ZJEDNOCZONE

styczną cechą amerykańskiego ustroju gospodarczego. Akty hamującej interwencji władzy państwowej, jak ustawa przeciw spekulacji gruntowej i irrygacyjnej na Zachodzie (1902), lub jak ustawy anty-tru-stowe od shertnanowskiej (1890) do clayto-nowskiej (1914) są naogół tylko epizodami. Stałe natomiast usługi monopolistycznym dążnościom trustów oddaje system ceł ochronnych, który stanów i nieprzerwaną niemal tradycję polityczną Stanów Zjednoczonych od pierwszych lat ich niepodległości. Znakomity minister skarbu Washingtona, Aleksander Hamilton, zastawszy zadłużoną młodą republikę w katastrofalnem położeniu finansowem, jako najmniej dotkliwy dla obywateli środek zasilania tworzącego się skarbu, wprowadził cła od importowanych towarów. Miał przytem od początku na widoku ochronę przemysłów, poczynających powstawać na Północnym Wschodzie; wojna z Anglją w latach 1812—1815, równająca się blokadzie, przyśpieszyła rozwój w kierunku samowystarczalności przemysłowej, i rosnące w jej następstwie cła mają już wyraźnie charakter ceł ochronnych w interesie przemysłu krajowego. Gdy w r. 1850 ekspansja terytorjalna Stanów doszła do swego kresu, sięgając wybrzeża Pacyfiku, i w ten sposób stworzony był jedyny w świecie, olbrzymi zjednoczony rynek zbytu wewnętrznego, wartość roczna produkcji fabrycznej Stanów już przewyższała wartość ich produkcji rolnej; ostateczne połączenie z Południem po wojnie domowej dało dalszy impuls rozwojowi przemysłowemu. Poza intermezzami rządów demokratycznych prezydentów Clevelanda (1885—9) i Wilsona (1913—1921), którzy cła nieco zniżyli, zasada wysokich ceł ochronnych, jako naczelny dogmat par-tji republikańskiej, pozostaje nienaruszoną, i cła są podwyższane przez coraz nowe ustawy. Ustawa fordneyowska z r. 1922 nawet daje prezydentowi dyskrecjonalną władzę podwyższania ceł o 50% drogą dekretu. Przy wyborach prezydenckich r. 1928 niema już sporów pomiędzy partją demokratyczną a republikańską o samą zasadę ceł ochronnych; podczas prezydentury H o o v e r a (1929—1933) nowe znaczne podwyższenie stawek celnych przez ustawę taryfową Hawleya i Smoota potęguje nawet nasilenie kryzysu, który tymczasem wybuchł; prezydent F. Roosevelt, walcząc z tym kryzysem środkami ustawo-dawczemi, wzmacnia tylko zasadę samowystarczalności.

Przez okres wzrastania cel ochronnych zaszły jednak przemiany gospodarcze, które tę zasadę podkopują: Stany Zjednoczone, zrazu produkujące prawie wyłącznie dla swego ogromnego rynku wewnętrznego, stały się na wielką skalę eksporterem, najpierw żywności i surowców, potem wyrobów fabrycznych; stały się z drugiej strony zależne od innych krajów co do takich surowców, jak np. guma, której u siebie zupełnie nie posiadają, i co do innych (jak drzewo), których im zaczyna brakować. Po wojnie ponadto, przenosząc punkt ciężkości swych eksportów poza Europę, której siła kupna i chęć kupna słabnie, przekonały się rychło, że rozwój gospodarczy także innych części świata coraz trudniejszą do urzeczywistnienia czyni zasadę sprzedawania wszystkim a nie-kupowania u nikogo, choć tę zasadę naśladują dziś z tak ślepą gorliwością wszystkie większe i nawet mniejsze państwa europejskie. Jeżeli mimo to wszystko Stany Zjednoczone trwają przy polityce ceł ochronnych z tym samym uporem, z jakim trwają przy nierealnej zasadzie spłaty długów międzypaństwowych w gotówce, to jednak przewidywać należy, że nacisk sytuacji kryzysowej rychło uczyni wyłom w tej, tak samo jak już w tylu innych tradycjach polityki amerykańskiej.

Kryzysy gospodarcze są w dziejach Stanów Zjednoczonych zjawiskiem perjodycznem o znacznie większem nasileniu niż w Europie, tak samo jak burze i cyklony amerykańskie przewyższają gwałtownością europejskie. Przyczyna tych kryzysów (w latach 1819, 1837, 1857, 1873, 1884, 1893, 1907) jest w gruncie rzeczy zawsze ta sama: nadmierna bujność i rozmach rozwoju przemysłowego i na tern tle przerost spekulacji, podsycany przez banki lub nawet przez politykę finansową państwa; w niektórych wypadkach także gwałtowne wahania w cenie kruszców szlachetnych (w r. 1893 spadek cen srebra, po r. 1896 rozwój kopalń złota w Klondyke na Alasce). Dzięki stworzeniu w latach 1913 do 1914 sieci banków federal no-rezerwowych, pierwsze przesilenie powojenne w r. 1920 — wywołane nadprodukcją przemysłową w Ameryce z jednej, a zmniejszoną