Magazyn65601

148

AMERYKI STANY ZJEDNOCZONE

kańskiej doktryny Monroego — staje się popularną na całym kontynencie azjatyckim, nie wyłączając Chin samych mimo dawnego antagonizmu chińsko-japońskiego.

Japonja była w XIX wieku ważnym rynkiem dla Stanów Zjednoczonych i podlegała głębokim z ich strony wpływom kulturalnym; ale już pod koniec stulecia — szczególnie od owładnięcia przez Stany Zjednoczone wyspami Filipińskiemi — rozpoczęła się widoczna rywalizacja pomiędzy obu mocarstwami o hegemonję nad obszarem Pacyfiku. Stany Zjednoczone przez swe pośrednictwo pokojowe w r. 1906 przeszkodziły Japonji w pełnem wyzyskaniu zwycięstwa nad Rosją, a w r. 1914 przez otwarcie kanału Panamskiego zyskały przewagę strategiczną na oc. Spokojnym. W Stanach, z ich coraz silniejszą flotą, poczęły widzieć ochronę przeciw zakusom imperjalizmu japońskiego położone nad Pacyfikiem dominja brytyjskie, związane ze Stanami przez interesy ekonomiczne i zbliżone do nich przez demokratyczną psychikę swej ludności (Kanada, Australja, Nowa Zelandja). To stanowisko domin jów wpłynęło na zachowanie Anglji samej, która ostatecznie w r. 1921 dla przyjaźni z Ameryką poświęciła swe stare przymierze z Japonją i na konferencji washingtońskiej przystała na jego zastąpienie przez nowy „pakt czterech mocarstw", gwarantujący wzajemne poszanowanie interesów w strefie Pacyfiku, oraz ustalenie proporcji 5:5:3 w zbrojeniach morskich między Wielką Brytan ją, Stanami Zjednoczonemi a Japonją. Dalszy rozwój wypadków powojennych przeszkodził dotychczas wybuchowi konfliktu pomiędzy' Japonją a Ameryką; przeszkodził mu zwłaszcza kryzys światowy, który Japonja wyzyskała na cele ekspansji terytorjalnej na kontynencie azjatyckim. Apel Chin do Ligi Narodów przeciw utworzeniu przez Japonję cesarstwa Manclżu-Kuo w r. 1931 był poparty przez Stany Zjednoczone; ale gdy werdykt Ligi (oparty na raporcie Lyttona) skłonił Japonję do wystąpienia z Ligi, Stany Zjednoczone ograniczyły się do deklaracji, ponownie stwierdzającej zasadę „drzwi otwartych w Chinach" i ich nienaruszalności terytorjalnej. Japonja ze swojej strony w deklaracji z kwietnia r. 1934 uznała się sama za specjalnie kwalifikowaną do rozstrzygania zagadnień chińskich. — naśladując i w tym względzie postępowanie Stanów Zjednoczonych wobec innych państw amerykańskich na zasadzie swoistej interpretacji doktryny Monroego. Podjęcie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Stanami Zjednoczonemi a Rosją sowiecką w r. 1933 było poczęści wynikiem zaniepokojenia Stanów przez agresywną dalekowschodnią politykę Japonji; ale że Rosja już dała wyraz (przez akcję Borodina i t. d.) swym odrębnym a daleko idącym ambicjom na gruncie chińskim, i że przez działalność Kominternu jest nadal groźbą dla równowagi wewnętrznej Stanów; że z drugiej strony Anglja na wypadek starcia między Stanami a Japonją znalazłaby się wobec nader trudnego dylematu, a państwa Ameryki Południowej prawdopodobnie nie okazałyby ochoty stanąć u boku Stanów Zjednoczonych w obronie rasy białej (bo same zdawna są bardzo liberalne pod względem rasowym); że wreszcie Stany Zjednoczone w r. 1935 wciąż jeszcze walczą z kryzysem gospodarczym, a Japonję nurtują głębokie fermenty społeczno-polityczne, więc dojrzewający oddawna konflikt o Pacyfik prawdopodobnie jeszcze przez dłuższy czas pozostanie w zawieszeniu.

Więcej niż problemy Pacyfiku zajmowało uwagę świata europejskiego w ostatnich dwudziestu latach zagadnienie stosunku Stanów Zjednoczonych do Europy. Postępowanie prezydenta Wilsona — czynny udział Ameryki w drugiej połowie wojny światowej, w zawarciu pokoju i w utworzeniu Ligi Narodów — nie spotkało się z uznaniem ze strony szerokiego ogółu amerykańskiego. Gdy Senat Stanów Zjednoczonych zdezawuował prezydenta i przez to przyśpieszył śmierć szlachetnego demokratycznego ideologa solidarności międzynarodowej, jego republikańscy następcy Harding, Coolidge i Hoo-ver starannie podtrzymywali w opinji publicznej postawę „izolacjonizmu" w stosunku do Eurooy i złudzenie zupełnej samowystarczalności zarówno gospodarczej jak politycznej Stanów Zjednoczonych; tymczasem w rzeczywistości prowadzona jest polityka imperialistyczna w interesie potęg przemysłowych, usiłujących opanować coraz nowe rynki i źródła surowców, poza Europą przez nacisk polityczny, a w Europie przez hojne kredyty (udzielane szczególnie Niemcom). Patrząc z wyżyn swego odo-