59 (189)

jej książce dla ludu pt. Pielgrzym w DobromUu. W tym samym mniej więcej czasie, kiedy Grzegorz Piramowicz budzi) uczucia patriotyczne wśród ludu, Stanisław Staszic i inni pisarze polityczni walczyli o prawo współ-obywatelstwa dla stanu wiejskiego ł miejskiego w imię godności człowieka i obrony wolności kraju.

Ideowe wskazania Piramowicza w Nauce obyczajowej, wyrażające zarówno postępowe tendencje wieku, . jak aktualne postulaty życia polskiego, dalekie są od rewolucyjnych haseł, pobrzmiewających na Zachodzie,; / niegdyś mu bliskich. Postępowość poglądów autora sąsiaduje z przeświadczeniem o konieczności utrzymania . Istniejącego porządku społecznego; dlatego przypomina 4 nieraz wychowankowi szkół parafialnych, że otrzymuje 1 naukę „swemu stanowi przyzwoitą” i ostrzega go przed | niezadowoleniem ze swego położenia socjalnego, prżed J zbiegostwem ze wsi, co między innymi było źródłem i ataku na politykę oświatową Komisji. Niemniej Pira-3 mowlcz zgodnie z poglądami fizjokratów podniósł znaczenie stanu rolniczego: „Rolnik żywi drugich ludzi .j pracą swoją, bez niego społeczność ludzka, żadne pań- V| stwo stać by nie mogło

Autor podkreślił odważnie wyższość moralną „cnotU-fl wego kmiotka” od „niepoczciwego bogacza” i wręcz po- 1 tępił pana wsi czy włodarza za krzywdzenie i poniżanie sług i poddanych, ale z drugiej strony ganił służbę 1 dworską i robotników za lenistwo i niszczenie mienia; 1 dziedzica. Podkreślić tu należy sumienie społeczne Pi- 3 ramowicza i zarazem głębokie przekonanie wynikające | ze źródeł filozofii wieku o konieczności współdziałania j warstw społecznych w imię dobra ogólnego.

Cały system wychowania zawarty w podręczniku Pi-ramowicza, wyrosły z założeń prawa natury, jest owia- ] ny humanitaryzmem i realizmem ideowym, znamien- Ą nym dla oświecenia polskiego, stojącego w obliczu haseł ,

postępowych epoki i warunków życia polskiego. Nawet nauka chrześcijańska (Katechizm, Powinności ku Bogu) przepojone są deistycznyra niemal pojęciem Boga, postulatami moralnymi, zmierzającymi ku uszczęśliwieniu człowieka i wspólbliźnich, ojczyzny, bo „uczynkami Boga należy chwalić". Racjonalistyczne poglądy miłości człowieka, życzliwości ogólnoludzkiej splatają się z wierzeniami religijnymi w organiczną całość.

Książka elementarna dla szkół parafialnych była dużym osiągnięciem Komisji Edukacyjnej, a Nauka obyczajowa, dwudziestokrotnie przedrukowywana i we fragmentach podawana w wypisach dla młodzieży szkolnej jeszcze w późnych dziesiątkach dziewiętnastego wieku, świadczy o pedagogicznym i popularyzatorskim talencie sekretarza Komisji jej autora oraz o ciągłej aktualności jego haseł.

popełnieniem edukacji ludu wiejskiego miała być Książką pożyteczna dla wieśniaków, zaplanowana przez proboszcza kurowskiego jeszcze w okresie pracy w Komisji. Jej brulionowy rękopis (Bibl. Narodowa) wskazuje, że autor chciał w niej dać wieśniakom szereg praktycznych rad rolniczych i pouczyć o zjawiskach przyrody oraz nauczyć racjonalnego czytelnictwa dla podniesienia gospodarki i dla godziwej rozrywki. Podyktowała ją autorowi troska o poziom kulturalny i gospodarczy wsi.

POWINNOŚCI NAUCZYCIELI

Uzupełnieniem ideowo-pedagogicznym Elementarza dla szkół parafialnych są Powinności nauczyciela G. Piramowicza. Autor określa w tytule jego przeznaczenie: „Dzieło użyteczne pasterzom, panom i ich namiestnikom o dobro ludu troskliwym, rodzicom i wszy-