5

G. Milanesi [1988a, s. 28-31] w swoich rozważaniach na temat profilaktyki wyróżnia profilaktykę „represyjną” oraz profilaktykę „promocyjną”. Zadaniem profilaktyki „represyjnej” jest obrona osoby niewykolejonej przed zagrożeniami, które mogą spowodować deprawację tejże osoby. By ustrzec jednostki „zdrowe społecznie” przed zagrożeniami, wykorzystuje się takie metody, jak: nadzór, cenzurę, kontrolę, ograniczenia, a w skrajnych przypadkach odosobnienie, karę, represje. Do zadań profilaktyki „promocyjnej” przede wszystkim zalicza się zwalczanie przyczyn zła. Dlatego też przedmiotem działań profilaktycznych sąjednostki i grupy, wśród których szczególnie można zaobserwować zjawiska patologiczne. By temu zapobiec,-tworzone są placówki i instytucje, których celem jest udzielenie pomocy potrzebującym. Obok tych działań istotny jest także proces wychowawczy, jaki odbywa się w szkole, merytoryczne przygotowanie młodego człowieka do przyszłego zawodu, organizowanie czasu wolnego, a także w poważniejszych przypadkach terapia resocjalizacyjna. Wychowawca powinien być otwarty na wartości i potrzeby młodego człowieka, a także mieć na uwadze jego aspiracje. Wielką wartość przedstawia wychowanie, które dokonuje się w rodzinach. Wychowanie, które odbywa się w domach dziecka, domach poprawczych, internatach, domach kultury itp., jest działaniem wymagającym od wychowawców pełnej świadomości pedagogicznej i zaangażowania. Analizując działania profilaktyki „promocyjnej” i „represyjnej, należy stwierdzić, że większe rezultaty uzyskuje profilaktyka „promocyjna”. Jest to uwarunkowane diametralnie innym charakterem, jaki cechuje profilaktykę „represyjną”. Metody, jakie wykorzystuje profilaktyka „represyjna”, nie są skuteczne. W procesie wychowawczym przynosi „straty wychowawcze”, do których można zaliczyć przykładowo: zakłamanie, tchórzostwo, dwulicowość, donosicielstwo, itp.

A. Podgórecki [1976b, s. 9] wyróżnia profilaktykę powstrzymującą i kreatywną. Zadaniem profilaktyki powstrzymującej jest zapobieganie natężeniu zjawisk, które mogą stać się zagrożeniem. Natomiast do zadań profilaktyki kreatywnej należy niedopuszczenie do powtarzania tychże zjawisk. Spotyka się również w literaturze podział profilaktyki, na defensywną i ofensywną. Celem profilaktyki defensywnej jest dążenie do zachowania czy utrzymania istniejącego stanu rzeczy. Jest to punkt, od którego zaczynają się wszelkiego rodzaju działania profilaktyczne i do którego mogą się odnieść. Do działań tych zalicza się likwidowanie, eliminowanie, usuwanie zjawisk nieakceptowanych społecznie. Cechą charakterystyczną profilaktyki ofensywnej jest działanie mające na celu kształtowanie, wspieranie, wzmacnianie akceptowanych postaw. Ich zadaniem jest takie ukierunkowanie w rozwoju młodego człowieka, by mógł on zdecydowanie oprzeć się zjawiskom patologicznym.

C. Czapów [1978, s. 67] wyróżnia w profilaktyce trzy następujące odmiany: - profilaktykę powstrzymującą, której działalność polega na:

•    usuwaniu okazji, sprzyjających popełnieniu czynu,

•    utrudnianiu podjęcia decyzji popełnienia takiego czynu,

• utrudnianiu wprowadzenia w życie podjętej decyzji;

_ profilaktykę uprzedzającą - jej celem jest usuwanie czynników, które mogą spowodować wykolejenie społeczne;

-    profilaktykę objawową, polegającąna interwencji wychowawczej, która obejmuje dzieci i młodzież wykazujące oznaki początkowych stadiów wykolejenia społecznego.

Natomiast J. Gęsicki [1990, s. 88-90] opowiada się za taką formą profilaktyki, w której zaplanowane byłyby działania, pozwalające ustrzec uczniów przed patologią społeczną i zagrożeniami zdrowia. Działania profilaktyczne byłyby skuteczniejsze i mniej kosztowne, gdyby zapobiegać negatywnym zjawiskom, a nie korygować ich po wystąpieniu. Wymienia on dwa rodzaje profilaktyki:

-    profilaktykę zachowawczą, której głównym założeniem jest „zdrowie” społeczeństwa, a celem ochrona przed zagrożeniem, jakie stwarzają jednostki uznane za odbiegające od normy. Ten typ profilaktyki polega na izolowaniu uczniów nieprzystosowanych, na ich stygmatyzowaniu za pomocą kar;

-    profilaktykę kreatywną, uznającą zmianę społeczną i rozwój za główną metodę swego działania. Akcent położony jest na „uodpornienie” społeczeństwa wobec negatywnych wzorów, poprzez stwarzanie jego członkom wamnków życia wolnego od patologii i możliwości rozwijania wszelkich pozytywnych form aktywności społecznej. Koniecznym warunkiem do realizacji działań profilaktycznych wśród dzieci i młodzieży jest zmiana modelu szkoły.

Prowadzenie profilaktyki kreatywnej wymaga stworzenia szkoły, w której respektowana byłaby zasada protagonizmu młodzieżowego. Jednak już sama zmiana relacji nauczyciel - uczeń może mieć znaczenie terapeutyczne bez żadnych dodatkowych zabiegów profilaktycznych i ograniczyć zakres występowania nieprzystosowania społecznego ucznia. Ale nawet idealnie funkcjonująca szkoła nie jest w stanie skutecznie zapobiegać rozszerzaniu się patologii. Wymaga to zintegrowania działań w wielu sferach polityki społecznej.

Profilaktyka składa się z różnych działań, w szczególności [Bruno, 1996, s. 8]:

-    z działań psychologicznych i zdrowotnych ukierunkowanych na poszczególne jednostki;

-    z działań prawnych ukierunkowanych na jednostki i grupy;

-    z działań socjalnych, pedagogiczno-edukacyjnych oraz rehabilitacyjnych ukierunkowanych na grupy.

Każde z tycłrdziałań wymaga wachlarza różnorodnych czynników, które można odnieść do wielu dyscyplin i metod. Nieco inną klasyfikację działań profilaktycznych przedstawia L. Regoliosi [1996, s. 40-42], Zaprezentowany przez autora schemat, składający się z pięciu poziomów, wydaje się również bardziej adekwatny dla pedagogicznej praxis. A oto one:

-    profilaktyka potencjalna, albo też promocja w sensie ścisłym, dotyczy tych interwencji, które mają pozytywny wpływ na jakość życia młodzieży, promując drogę do socjalizacji. Takie inicjatywy profilaktyczne reprezentują pewną

71