5

Badacz ma kilka wygodnych ról do wyboru. Jest khnś obcym, a więc mniej zaangażowanym emocjonalnie w ową sytuację społeczną. Prawdziwi członkowie grupy mogą względnie swobodnie mówić z nim o pewnych kłopotach i delikatnych sprawach, których nie poruszaliby za „swoimi” — członkami grupy. Badacz jest również słuchaczem. Prócz tego jest uczniem pragnącym się uczyć, i przez to pragnienie sugerującym, że badana społeczność lub grupa jest ważna. Na koniec, w większości wypadków współdziałania z grupą, może pełnić rolę uczestnika, i W„tęn sposób przestaje -być jedynie kimś obcym.

Pomoce stosowane przy zwykłej obserwacji

Ponieważ w technice tej. bardzo trudno Jest kontrolować obserwatora, musi-on sam świadomie stosować rozmaite narzędzia w celu systematyzacji i utrwalania danych, składających aię na Jego doświadczenia. Oczywiście głównym czynnikiem organi-zującym każde badanie musi być sam problem badawczy. Kategorie faktów podlegających obserwacji powinny być zaczerpnięte z hipotez i podstawowego planu badać. Wiele faktów* należy w ogóle pomijać; niektóre należy pomijać tylko do czasu, kiedy zostapą włączone w system opisu zjawisk Istotnych dla problemów badawczych.

Podstawowym dokumentem powinna być książka obserwacji terenowych. Można., jąpro wadzić w ftwmi*. riTłenwUf inh ło» codziennie wpisywać do odpowiednich rubryk obserwacje dotyczące. każdego problemu.. Tak więc może istnieć cały zespół j rubryk dotyczących np. „socjalizacji”:. sytuacje konfliktowe anr I gażujące matkę i dziecko, łajanie dziecka przez matkę, akty j agresji rodzeństwa w różnym wieku, nauka porządku itp. Ponie-waż działanie społeczno dokonuje się szybko, a dzień jest długi, pożyteczne jest notowanie na bieżąco. Mogą to być zapiski na ; małych karteczkach, umowne znaki w notesie lub notatki na maszynie pisane w wolnych chwilach w ciągu dntiu Zwykle nie można stosować tego ostatniego sposobu, chyba w czasie prowadzenia wywiadów. W każdym wypadku sprawozdanie musi być stosunkowo wyczerpujące, a prawie na pewno nie będzie ono takie, jeśli nie będziemy robić notatek w ciągu dnia i nie bę-

dziemy starać się o sporządzenie pełnego sprawozdania codziennie wieczorem. Bardzo rozpowszechnionym błędem jest mniemanie, te wypowiedź lub zdarzenie jest tak uderzające. Iż na pewno go się nie zapomni. Przeglądając swoje szczegółowe notatki po pani tygodniach łatwo się przekonać, że niektóre szczegóły wydają się nowe i wydają się mieć większe znaczenie niż im się przypisywało w czasie notowania. Bardzo ważne jest notowanie szczegółów we wczesnej fazie pracy w terenie, gdyż potem wiele z tych szczegółów stanie się oczywiste i przestanie być zauważane.

Niezależnie od tego czy notatki umieszczane są w odpowiednio zatytułowanych rubrykach czy też nie, trzeba je potem jeszcze raz przeanalizować i podciągnąć pod odpowiednie kategorie. Powody są zupełnie oczywiste. Jeśli temat badania zastał dostatecznie sprecyzowany, pewne dane mają większe znaczenie niż inne. Analiza notatek może jednak wykazać, za w czasie notowania położyło się nacisk na dane innego rodzaju. Tak więc założonym celem obserwacji mogło być badanie „socjalizacji”, natomiast notatki mogą się koncentrować wokół Innych „interesujących” zdarzeń, takich jak konflikty I plotki, pozamałżeń-skie stosunki seksualne, lub zwyczaje dotyczące Jedzenia. Wszystko to może łączyć się z „socjalizacją”, lecz czy materiał był zebrany pod tym kątem, czy też pod innym, można osądzić dopiero po Jogo uporządkowaniu. Ponadto można wówczas jeszczo naprawić błąd, ponieważ badania w terenie jeszcze trwają. Inaczej łatwo zmarnować wiele czasu i pieniędzy. Co więcej, stałe próby uporządkowania obserwacji mogą pomóc w wyodrębnieniu nowych kategorii, jak i nowych zagadnloń powiązanych z dotychczasowymi. Prawdopodobnie obserwator nie będzie miał czasu na systematyczne kodowanie materiałów i budowę indeksów, lecz nawet wstępna kategoryzacja jest pożyteczna, jeśli się ją robi codziennie.

.Pożyteczne może być zapisywanie zarówno samych obserwacji, Jak interpretacji tych obserwacji. Trudno Jednak obie te rzeczy robić systematycznie, a bardzo często zwycięża pokusa do zapisywania wyłącznie interpretacji, ponieważ wydaje się to ważniejszo. Mimo to lepiej jest te.dwie sprawy oddzielić 1 łączyć dopiero przy pomocy systemu odsyłaczy. Jeśli czasu jest mało,