5 (2210)

takich jak osobowość, gdzie kładzie się nacisk na wzajemne oddziaływanie czynników zbiegających się w jednym punkcie, jest rzeczą naturalną uważać czynniki kulturowe, społeczne, organiczne i fizyczne za różnorodne wymiary otaczające promieniście punkt znajdujący się pod obserwacją. Przeciwnie, gdy podejście jest makroskopowe, jak przy badaniu wielkich wzorów historycznych lub ich wzajemnych zależności, wymiary same przez się układają się w równoległe lub nakładające się warstwy i termin „poziom” jest wtedy bardziej odpowiedni.

Jednakże ważne jest, aby nie mieszać „poziomów organizacji” z „poziomami abstrakcji”. To prawda, że kiedy koncentrujemy się na aspektach kulturowych, w pewnym technicznym sensie „abstrahujemy” od aspektów organicznego i fizycznego dotyczących tych samych zjawisk. Tu „abstrahowanie” oznacza odwracanie naszej uwagi od tych aspektów, ignorowanie ich; zależy to od chwilowych potrzeb badawczych, ulega zmianom, raz dotyczyć może jednych, a kiedy indziej innych zjawisk. Ale zjawiska kulturowe nie są bynajmniej bardziej abstrakcyjne niż zjawiska fizyczne lub organiczne, w tym znaczeniu, jakoby były bardziej złożone, wysublimowane, niekonkretne lub teoretyczne. Fala gniewu jest zjawiskiem równie konkretnym jak ściągnięcie brwi lub skurcz naczyń krwionośnych. Zwyczaje łowienia głów lub porywania bukietu panny młodej są z pewnością zupełnie konkretne. Tylko „kultura” jako^ pojęcie uogólnione jest w tym sensie abstrakcyjna; ale tak samo „społeczeństwo”, „psychika”, „ciało”, „materia” i „energia”. Bardziej istotne niż ich abstrakcyjność jest to, że zjawiska kulturowe są zorganizowane na innych zasadach niż zjawiska społeczne, zjawiska społeczne — na innych zasadach niż psychiczne itd. w dół hierarchii.

21*

283

Najbardziej oczywiste, jeśli chodzi o poziomy, jest to, że pewne własności łub cechy jakościowe zjawisk każdego poziomu są jemu tylko właściwe. Prawdopodobnie należy to przypisać różnicy struktury czy organizacji. To, co jest specyficzne, charakterystyczne i istotne dla zjawisk jakiegoś poziomu, jest zrozumiałe tylko przez odwołanie się do innych zjawisk, cech lub prawidłowości tego samego poziomu. Najbardziej charakterystyczne cechy lub zjawiska nigdy nie mogą być wyjaśniane przez to, co wiemy o innym poziomie: nie dociera się do nich naprawdę za pośrednictwem wiedzy dotyczącej innego poziomu, zwłaszcza jeżeli poziomy są ostro rozdzielone. Odkrycia badawcze dotyczące niższego poziomu zjawisk faktycznie stosują się do zjawisk wyższego poziomu, ale w coraz bardziej malejącym stopniu.

I tak — ciążenie, przewodnictwo elektryczne i masa właściwa pierwiastków dotyczą tak samo ciał organicznych, jak nieorganicznych. Ale o ile zasady i prawa tego typu są jedynymi, które stosują się do ciał nieorganicznych, o tyle jednak nie wyjaśniają w pełniejszym stopniu specyficznych zjawisk organicznych, takich jak dziedziczne podobieństwo, narodziny i śmierć, zdolności przystosowawcze. Tc specyficznie organiczne procesy przebiegają zgodnie z ustalonymi prawami fizyko-chemicznymi; ale nie mogą być z nich wyprowadzone. Prawa niższego poziomu stwarzają tylko ramy, w których działają zjawiska wyższego poziomu; same przez, się nie stwarzają tych zjawisk. Prawa niższego poziomu