5 (808)

Zdaniem R. Lawrence’a istnieją wystarczająco pewne przesłanki, aby traktować gionałizm jako antidotum na oddziaływanie negatywnych aspektów globalizacji, aturalnie, łatwiej osiągnąć porozumienie w ramach regionu, gdzie problemy są niej złożone, a liczba uczestników ograniczona. Geograficzna i kulturowa bliskość atwia proces negocjacji. Tak więc regionalizacja lub „minilateralizm” służą sku-czniejszemu rozwiązywaniu problemów globalnych, dzięki zmniejszeniu liczby :zestników (bloki regionalne)¹. Najważniejsze jest jednak to, że regionalizm może yć użytecznym środkiem realizacji ładu demokratycznego w stosunkach między-irodowych, przeciwdziałającym tendencjom do dominacji ze strony danego pań-wa. Na szczeblu regionalnym, znacznie łatwiej niż na szeblu globalnym wyegzek-ować wymóg bardziej sprawiedliwej alokacji korzyści płynących ze współpracy ntegracji międzynarodowej.

Drugie podejście traktuje regionalizm jako środek do osiągnięcia globalizmu jozytywne jego uzupełnienie. W związku z tym zarówno naukowcy, jak i politycy iwołują się do pozytywnych doświadczeń regionalizmu w różnych częściach data. Wskazuje się na osiągnięcia w opracowaniu regionalnych systemów ochrony aw człowieka w Europie i na zachodniej półkuli, rozwiązanie wielu konfliktów iporów regionalnych, ustanowienie regionalnych standardów w dziedzinie ochrony odowiska, wprowadzenie w życie w skali regionalnej wielu innowacji dotyczących spółpracy i instytucjonalizacji stosunków między państwami.

Przedstawione powyżej uwarunkowania rozwoju współczesnego regionalizmu, ając uniwersalny charakter, nie implikują bynajmniej jednolitego modelu regio-lizmu w skali globalnej. Jest wręcz przeciwnie, specyfika i dynamika oddziaływań iszczególnych czynników w różnych regionach geograficznych świata i w funkcjo-lnych dziedzinach stosunków międzynarodowych sprawiają że cechy regionaliz-u w każdym z nich są swoiste. Jest to widoczne w sferze bezpieczeństwa między-irodowego i w regionalnej integracji gospodarczej.

Ewolucja regionalizmu w sferze politycznej

Pierwowzorów regionalizmu w stosunkach międzynarodowych należy dopatry-ić się w klasycznych sojuszach wojskowych, jakie występowały na przestrzeni ;iejów. W historii nowożytnej ogłoszona w 1823 r. doktryna J. Monroe’a, prezy-nta USA, może być uważana za pierwsze zastosowanie podejścia regionalnego stosunkach międzynarodowych. Głosiła ona, że region Ameryki Środkowej studniowej jest wyłączną domeną polityki zagranicznej USA, a nie mocarstw ropejskich. W okresie I wojny światowej znaczny rozgłos zdobyła lansowana

przez Niemcy koncepcja Mitteleuropy jako regionu środkowoeuropejskiego, obejmującego Niemcy i Austro-Węgry, w tym również ziemie polskie pozostające pod zaborami.

W okresie międzywojennym regionalizm zaczęto traktować jako użyteczne narzędzie zapewnienia bezpieczeństwa państwa i pokoju międzynarodowego. Wiązało się to m.in. z przyjęciem zasady, że wartości regionalizmu nie są sprzeczne z uniwersalistyczną koncepcją zbiorowego bezpieczeństwa.

W doktrynie prawnopolitycznej tego okresu koncepcje regionalizmu zdobywały coraz większą popularność na wszystkich kontynentach. W Ameryce Łacińskiej współpraca regionalna miała na celu przeciwstawienie się praktyce jednostronnych interwencji USA w wewnętrzne sprawy poszczególnych państw. Zakończyła się ona sukcesem, gdyż w 1933 r. ówczesny prezydent USA, F.D. Roosevelt, zadeklarował politykę dobrosąsiedzkich stosunków z krajami regionu, co było równoznaczne z wyrzeczeniem się prawa do interwencji. W 1926 r. w Nagasaki odbyła się Pan-azjatycka Konferencja Intelektualistów, która była oznaką kształtowania się świadomości regionalnej elit przywódczych państw tam położonych. W Europie aktywną działalność na rzecz pełnej integracji politycznej kontynentu rozwinął austriacki pisarz i arystokrata, hr. R. Coudenhove-Kalergi. W 1923 r. opublikował pracę Pan Europa, a w 1926 r. zorganizował w Wiedniu pierwszy Kongres Paneuropejski.

Koncepcja regionalizmu została zaakceptowana przez Pakt Ligi Narodów w artykule 21, w którym stwierdza się: „Zobowiązania międzynarodowe zapewniające utrzymanie pokoju, takie jak traktaty w sprawie sądownictwa arbitrażowego, oraz porozumienia regionalne, jak doktryna Monroe, nie są uważane za sprzeczne z postanowieniami niniejszego paktu”². W 1924 r. Zgromadzenie Ligi Narodów przyjęło tzw. Protokół genewski, który zezwalał na tworzenie struktur regionalnych w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego. Nie został on jednak ratyfikowany przez państwa członkowskie. W tej sytuacji podjęły one działania na rzecz utworzenia regionalnych struktur bezpieczeństwa, takich jak:

—    Traktat Oceanu Spokojnego zawarty w 1921 r. przez USA, Japonię, Wielką Brytanię i Francję;

-— Układ z Locamo (1925 r.), który potwierdzał terytorialne status quo w Europie Zachodniej;

—    Pakt Małej Ententy (1933 r.) potwierdzający status quo w basenie naddunaj-skim;

—    Pakt bałkański (1934 r.) obejmujący państwa półwyspu;

—    Pakt orientalny (1937 r.) zawarty przez Afganistan, Irak, Iran i Turcję w celu zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa na Bliskim Wschodzie.

W sferze koncepcji natomiast pozostały plany paneuropejskiego regionalizmu (francuski projekt unii europejskiej — plan Brianda z 1930 r., propozycje brytyjskie

1

R. Lawrence, Emerging Regional Arrangements: Building Błock or Stumbling Blocks?, J. Frieden, D. Lakę (eds), International Political Economy, New York 1995, s. 405—420.

2

K. Kocot, K. Wolfke, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1972,

s. 51.