60 61

podobnie jak dobry nauczyciel chroni niepowtarzalność każdego ucznia, lak efektywny program kształcenia uzdolnień [byt] swoistą odpowiedzią na potrzeby i wymagania zbiorowości, której ma służyć. [...] projekt musi odzwierciedlać nie tylko filozofię edukacyjną i cele, lecz także twórczo odnosić się do ograniczeń [...]. Efektywny program kształcenia uzdolnień nie jest ani sztywny, ani statyczny. Żywotny program to program ewoluujący - odpowiadający na zmieniające się potrzeby i okoliczności i wyniki stałej ewaluacji. Giętkość jest konieczna¹.

Dlatego zbyt szczegółowe planowanie uniemożliwia elastyczność w podejmowaniu tych czynności, które wynikają z okoliczności bieżących, tłumi inicjatywę uczestników.

Pedagogowie twórczości nie są zgodni co do tego, czy konstruowanie specyficznych programów rozwijających twórczość jest potrzebne. Kwestionując taką potrzebę Z. Pietrasiński stwierdził, że każdy istniejący program nauczania może stać się punktem wyjścia dla rozwijania kreatywności dziecięcej^{2 3}. Bardziej konsekwentny w negowaniu potrzeby odrębnego rozwijania twórczości dzieci był P. Torrance, który uważał, że dzieci nie trzeba uczyć twórczości, wystarczy nie przeszkadzać w ujawnianiu przez nie naturalnego potencjału².

Inną wizję prezentują programy mające za cel „nauczanie twórczości" -a więc zaznajamianie dzieci z zasadami twórczego myślenia, metodami i technikami rozwiązywania problemów lub sposobami minimalizowania barier zakłócających proces twórczy, prowadzone w formie swoistej gimnastyki umysłowej (w bardziej lub mniej naturalnych sytuacjach treningowych). Myślenie twórcze staje się tu przedmiotem nauczania, „równie ważnym jak przedmioty szkolne"⁴. Przykładem tego typu podejścia w odniesieniu dla klas I-III mogą być polskie programy: Żywioły. Lekcje twórczości w kształceniu zintegrowanym⁵, program ćwiczeń wspierających elementarne zdolności twórcze uczniów W. Puśleckiego⁶ oraz stworzony przez autorkę niniejszego artykułu program zajęć wykorzystujących elementy treningu twórczości i pedagogiki zabawy^{7 8 9}. Z zagranicznych propozycji wy mienić można także popularny w Polsce program CoRT E. de Bono".

Trzecią możliwością są programy, które stymulują wybrany aspekt twoi czości (np. warsztaty opisywane przez E. Olinkiewicz i E. Repsch²'*), wyko rzystują jeden wybrany sposób rozwijania twórczości (np. eksperymenty W. Limont¹⁰) lub koncentrują się na określonej grupie dzieci¹¹'.

Planując zajęcia nauczyciel musi więc odpowiedzieć sobie na podsta wowe pytanie: którą perspektywę przyjmuje, która jest bliska jego predys pozycjom, zdolnościom, umiejętnościom i wiedzy? Innymi słowami - czy potrafi on samodzielnie zainspirować uczniów do innowacji, badań, poszukiwania nowych rozwiązań, czy też potrzebuje gotowych projektów. Oraz -na ile świadomy jest on celów zajęć twórczych, a także zasad psychody-daktycznych, kształtujących przestrzeń materialną i interpersonalną procesu tworzenia.

Planowanie celów zajęć rozwijających kreatywność

Zdaniem W. Dobrołowicza¹² nadrzędny cel kształcenia kreatywnego może być rozumiany dwojako. W znaczeniu szerokim dotyczy kształtowania osobowości twórczej, a także minimalizowania barier i przeszkód twórczości. W znaczeniu wąskim traktowany jest jako wykorzystywanie wszelkich nadarzających się sposobów do pobudzania, wzmacniania, utrwalania aktywności i postaw twórczych wychowanków. Pierwsze znaczenie obejmuje planowanie i przyjęcie określonej wizji ucznia jako podstawy działań dydaktycznych. Drugie związane jest z planowaniem działań sprzyjających twórczości.

61

1

). Eby i J.F. Smutny, jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, Warszawa 1998, s. 140.

2

   2. Pietrasiński, Przygotowanie do aktywności twórczej, [w:l Porządek i Przygoda..., s. 19.

3

   E. Nęcka, Psychologia twórczości..., s. 199.

4

   Ibidem, s. 202.

5

   K. Szmidt i). Bonar, Żywioły. Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym. Program edukacyjny, Warszawa 1998.

6

   W. Puślecki, Wspieranie elementarnych zdolności...

7

   I. Czaja, Stymulowanie kreatywności dziecka - zarys programu zajęć wykorzystujących elementy treningu twórczości i pedagogiki zabawy, [w:| Projektowanie i modelowanie edukacji zintegrowanej, red. I. Adamek, Kraków 2002, s. 100-119.

8

   E. de Bono, Naucz swoje dziecko...

9

   E. Olinkiewicz i E. Repsch (red.), Warsztaty edukacji twórczej, Wrocław 2001; A. Badowska, O. Mazurek, E. Olinkiewicz i R. Otolińska, Inspiracje, pomysły. Książka pomocnicza dla twórczego nauczyciela, Wrocław 1998.

10

   W. Limont, Synektyka a zdolności twórcze. Eksperymentalne badania stymulowania rozwoju zdolności twórczych z wykorzystaniem aktywności plastycznej. Toruń 1994.

11

   W. Partyka, Zdolni, utalentowani, twórczy, Warszawa 1999.

12

   W. Dobrotowicz, Psychodydaktyka..., s. 71.