60 (188)

stklm edukacją bawiącym się". Pourfnnośri wydana w dwa lata (1787 r.) po Nauce Obyczajowej były przede wszystkim przeznaczone dla nauczyciel) szkół parafialnych. Miały one podnieść ich „zdatność" zawodową oraz służyć „wszystkim do tego stanu powołanym w kraju osobom" — jak stwierdzał autor w swojej Motał* w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych w r. 1785. To określenie wskazuje, żc Piramowicz zdawał sobie sprawę ze stanu szkolnictwa ludowego, zostawionego poniekąd własnemu losowi, przypadkowości zawodowej nauczycieli wiejskich — i dla nich przede wszystkim przekazywał praktyczne ćwiczenia, omawiał metody pracy i budził w nich miłość do podjętego zawodu.

Powinności obejmują cztery części, z których pierwsza dotyczy celu i obowiązków nauczyciela jako wychowawcy. druga mówi o fizycznym wychowaniu dzieci w szkołach parafialnych, część trzecia dotyczy zagadnień wychowawczych i moralno-religijnych, czwarta porusza zagadnienia dydaktyczne.

Na tle rozważań Piramowicza o przymiotach nauczyciela rysuje się przed nami idealna sylwetka pedagoga

0    wielkiej kulturze wewnętrznej, kochającego młodzież

1    swój zawód, pełnego taktu i poczucia odpowiedzialności za wykonywane obowiązki. Piramowicz poświęca wiele miejsca godności i roli nauczyciela wiejskiego, którego chciał uczynić przewodnikiem i obrońcą ludu, wręcz rzecznikiem jego spraw wobec dworu i plebana, przyjacielem, który by łagodził krzywdę społeczną i chronił przed zarzewiem buntu. Piramowicz dawniej gorący zwolennik uwłaszczenia chłopów — teraz wobec twardej rzeczywistości — walczył przynajmniej o godność ludzką chłopa i o jego prawo do oświaty.

To zadanie składał na barki nauczyciela. Jego autorytet moralny, szacunek dla jego pracy uznał za pod-

stawę funkcji społecznej lekceważonych dotąd na ogół „bakałarzy” wiejskich.

Przechodząc do obowiązków dydaktycznych i pedagogicznych nauczyciela w znamiennych słowach przypomina mu o obowiązkach przygotowania się do swej roli. „Jest zatem powinnością twoją sposobić się do tej wielkiej wagi posługi dla ludzi. Nie rozumiej, że kiedy umiesz czytać, pisać i liczbę, jużeś zdatny, jak należy, dawać wychowanie dzieciom”. W związku z tym podaje dość obszerną bibliografię literatury pedagogicznej, która podniesie jego sprawność zawodową. Wysuwając na czoło hasło wychowania „ludzi poczciwych i użytecznych” społeczeństwu, sporo miejsca poświęca zagadnieniom wychowawczym, widząc w nich zgodnie z dążeniami Komisji Edukacyjnej potężny czynnik odrodzenia kraju. Za istotną cechę dobrego pedagoga uważa ukochanie swej pracy i chęć czynienia innych szczęśliwymi; eudaimonistyczny pogląd wiąże z nakazem szerzenia oświaty i pielęgnowania cnoty, które łączy związkiem przyczynowości. Piramowicz żąda od nauczyciela dostosowania metod wychowawczych i dydaktycznych do zróżnicowanych indywidualności dzieci, każe stworzyć atmosferę sprzyjającą ich naturalnemu rozwojowi oraz w myśl postulatów pedagogiki oświecenia podkreśla rolę obserwacji psychologicznej w związku i problemem nagród i kar.

Autor załącza dość obszerne wskazówki metodyczne, dotyczące przekazywania wiedzy elementarnej oraz prowadzenia zajęć praktycznych z uczniami, zwłaszcza podkreśla rolę aktywizacji procesu dydaktycznego i budzenia zainteresowania u młodzieży.

Wielki nacisk kładzie Piramowicz na społeczną użyteczność wychowanków, na zaprawianie ich do aktów życzliwości i pomocy ludziom potrzebującym i nieszczę-