60 (50)

Ewa Ogrodzka-Mazur - Nabywani*przez dziecko kompetencji... 245

przekazywaniu pozdrowień i innych rodzajów (rytuałów, ceremonii) zachowań społecznych*.

Mimika

Główną funkcją mimiki - czyli wyrazu twarzy i kontaktu wzrokowego - jest komunikowanie stanów emocjonalnych i postaw, takich jak sympatia lub wrogość. Wyrazy mimiczne obejmują układ całej twarzy, mimo że sporo informacji przekazują same usta i brwi. Funkcja spojrzenia jest podobna do dotyku na odległość. W zabawie odnosi się to do sytuacji, w której dziecko może zadawać pytanie towarzyszowi zabawy, ale ten - nie mogąc na nie odpowiedzieć - unika kontaktu wzrokowego przez odwrócenie lub spuszczenie głowy. Jest to sygnał unikania odpowiedzi, świadczący o tym, że dziecko nie orientuje się w temacie zabawy. Spojrzenie w- połączeniu z mimiką w zabawne dzieci jest źródłem wielu komunikatów'¹⁵:

Wzmocnienie kontakm i towarzyszące mu zmarszczenie brwi sygnalizują: .„Nic zrozu m i a łem, powtórz".

Podtrzymywanie kontaktu i rytmiczne potakiwanie głow-ą informują o pełnym zrozumieniu, a nawet aprobacie wypowiedzi rozmówcy.

-    Długie spojrzenie mówiącego utkwione w oczach drugiej osoby wyraża najczęściej chęć zdobycia dominującej pozycji, wymuszenia uległości.

-    W przypadku złości i/lub nastawienia agresywnego w spojrzeniu widać napięcie, a kontakt wzrokowy wzrasta - oczy są szeroko otwarte i patrzą prosto w oczy drugiej osoby, usta są mocno zaciśnięte.

Gesty i inne ruchy ciała

Gesty i inne ruchy ciała pozwalają określić strukturę wypowiedzi przez akcentowanie elementów' lub pokazywanie. Umożliwiają także wskazanie ludzi lub przedmiotów (w zabawach są to zabawki lub rekwizyty), podkreślanie czegoś, ilustrację kształtu czy rozmiaru. Gesty' mogą stanowić „wzmocnienie”, np. kiwnięcie głową jako akceptacja i zachęta do kontynuowania czegoś (rozwinięcie akcji zabawy), jak również odzwierciedlać różne srany emocjonalne uczestników’ zabaw, np. zmęczone dzieci ocierają czoło. Sygnałami pobudzenia, nerwowości dziecka są wszelkiego rodzaju ruchy związane z ciałem, jak: bawienie się własnymi włosami, zagryzanie w'arg, dotykanie ramion, brody, czoła, pocieranie oczu. Może to

^1: M. Argyler Psychologia nos tatków międzyludzkich, dum. W. Domachowski, PWN, Warszawa 2002. s. 60-70.

'' Autorka artykułu dziękuje Grażynie Sobali - uczestniczce seminarium magisterskiego - za pomoc w gromadzeniu materiału empirycznego oraz umożliwienie obserwowania dzieci w czasie zabaw tematycznych.