71 (181)

Raskolnikow (Daniel Olbrychski), Zbrodnia i kara, reż. Andrzej Wajda, Teatr TVP

i wprowadzeniu nadrzędnego sensu filozoficznego, moralnego czy ogólnie - egzystencjalnego.

PODSUMOWANIE

Analiza przemiany bohaterów wybranych powieści różnych autorów i z różnych epok potwierdziła popularność tego motywu i pokazała jego

Kreacja Rodiona łączy dwa elementy: pogłębiony portret psychologiczny i parenezę (przemiana bohatera wskazuje drogę postępowania).

funkcje. Najczęściej jest on wykorzystywany w celach dydaktycznych lub moralizatorskich, służy charakterystyce bohatera, ukazaniu postulowanych wartości. Rzadko przemiana bohatera wiąże się z jednym konkretnym zdarzeniem, które można uznać za punkt kulminacyjny akcji (na przykład pobyt Mikołaja Doświadczyńskiego na Nipu). Jest ona raczej konsekwencją wielu doświadczeń bohaterów, zamyka pewien etap w ich życiu i trudno wskazać jedną konkretną scenę ilustrującą zmiany (jak np. w epilogu powieści Dostojewskiego).

Często przemiana bohatera jest sygnalizowana poprzez zmianę perspektywy narracyjnej, poetyki dzieła czy jego kompozycji (na przykład w Homo faber) Graniczne doświadczenia analizowanych postaci byty początkiem nowego etapu życia, ale nie zawsze. Książka Frischa kończy się prawdopodobną śmiercią bohatera, natomiast Zbrodnia i kara - zapowiedzią siedmioletniej katorgi Raskolnikowa, silnego dzięki miłości Soni.

Część druga: pytania komisji (ok. 10 minut)

Wybierając dość popularny temat prezentacji, musisz przygotować się na rzeczową obronę zaproponowanych przykładów. Skoro motyw przemiany byt tak często wykorzystywany w literaturze romantycznej, musisz uzasadnić niewykorzystanie w prezentacji Dziadów czy Kordiana Pamiętaj, że są to dzieta kanoniczne, tak więc ich znajomość jest obowiązkowa, mimo że mogłeś ich nie wybrać jako przykładów w Twojej prezentacji. Dlaczego? Być może zdecydował o tym wybór tylko powieści jako podstawy analizy problemu i Twoje indywidualne zainteresowania tą formą literacką.

Inne pytania, które może zadać komisja:

- Potwierdź tezę swojej wypowiedzi o dydaktycznej funkcji przemiany bohatera.

Odpowiadając na to pytanie, możesz wykorzystać przykład Mikołaja Doświadczyńskiego, który nie tylko zmienił się w czasie pobytu na wyspie Nipu, lecz także potwierdził swoją metamorfozę w konfrontacji z polską rzeczywistością czasów saskich (księga III). Celem powieści jest wychowanie czytelnika i służy temu skonkretyzowanie współczesnych problemów przez kreację prawdopodobnego bohatera, dziecka swojej epoki.

-    Czy motyw przemiany Kurtza - pisarza, misjonarza, humanisty - w uosobienie okrucieństwa, „dzikiego", zamyka charakterystykę bohatera?

Pytanie jest podchwytliwe i sprawdza Twoją znajomość Jądra ciemności Można bowiem w utworze wskazać jeszcze jedną metamorfozę bohatera, który na łożu śmierci dokonał osądu świata, a może i siebie, słowami: Zgroza!Zgroza!.

-    W jakim stopniu źródła naukowe ukierunkowały Twoją pracę i pomogły Ci w selekcji materiału literackiego?

Słownik terminów literackich nazywa kryteria podziału postaci literackich, a także precyzuje różnice między bohaterem typem a charakterem. Tym samym wskazuje drogę poszukiwań interesujących postaci w literaturze realistycznej i w XX-wiecznej powieści psychologicznej, a dla kontrastu - schematy osobowe w literaturze dydaktycznej (na przykład oświecenia).

W Słowniku literatury polskiego oświecenia Mikołaj Doświadczyński określony jest jako wzór osobowy i jego charakterystyka jest pomocna w pokazaniu przemiany i funkcji tego motywu w literaturze dydaktycznej.

Szkic Władimira Nabokowa o Fiodorze Dostojewskim (Wykłady o literaturze rosyj-

111 Karta A4 dla komisji

Imię i nazwisko:.......................................

Temat: Przemiana bohatera w literaturze. Zanalizuj problem, wykorzystując przykłady z różnych epok.

I. Literatura podmiotu:

1.    i. Krasicki, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.

2.    F. Dostojewski, Zbrodnia i kara.

3.    J. Conrad, Jądro ciemności.

4.    M. Frisch, Homo faber.

II.    Literatura przedmiotu:

1.    Słownik terminów literackich, red.

J. Sławiński i inni, Wrocław 1976.

2.    Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1991.

3.    Leksykon pisarzy świata XX wieku, Warszawa 1993.

4.    B. Chrząstowska, S. Wysłouch, Poetyka stosowana, Warszawa 1978.

5.    M. Klimowicz, Oświecenie, Warszawa 1977.

6.    W. Nabokow, Wykłady o literaturze rosyjskiej, Warszawa 2002.

III.    Ramowy plan wypowiedzi:

1.    Cytat jako motto prezentacji.

2.    Porównanie utworów wykorzystujących motyw przemiany bohaterów.

3.    Kreacja bohaterów i związek ich przemiany z porządkiem fabularnym utworów.

4.    Różne funkcje motywu przemiany:

a)    charakterystyka świata bohaterów,

b)    cele moralizatorskie,

c)    zmiana toku zdarzeń,

d)    egzempiifikacja określonych idei,

e)    polemika.

5.    Podsumowanie.

IV.    Materiały pomocnicze:

1.    Plansze z definicjami.

2.    Fragmenty Homo faber ilustrujące zmianę poetyki utworu i Zbrodni i kary (scena „uzdrowienia” Raskolnikowa).

Podpis zdającego..................................... skiej) uświadamia, że analiza osobowości Rodiona Raskolnikowa wymaga znajomości tradycji literackiej, w tym przypadku Biblii, a także technik pisarskich stosowanych przez rosyjskiego twórcę (np. polifonii).

Omówienie w prezentacji postaci Raskolnikowa jest na pewno funkcjonalne, ponieważ kreacja Rodiona łączy dwa elementy: pogłębiony portret psychologiczny i parenezę (przemiana bohatera wskazuje drogę postępowania). Wykład Nabokowa pomaga dostrzec ten aspekt przemiany.

BOGUMIŁA JANKOWSKA

^Analiza osobowości Rodiona Raskolnikowa wymaga znajomości tradycji literackiej.