lektury j polski

Zbrodnia i kara

Fiodor Dostojewski

W

Fiodor Dostojewski

Zbrodnia i kara

Biogram autora — patrz s..

Geneza utworu

Powieść „Zbrodnia i kara” ukazywała się początkowo w odcinkach w czasopiśmie „Russkij Wiestnik* w 1866 roku. Wydanie książkowe ukazało się w 1867 roku. Na napisanie powieśd złożyło się kilka¹ przyczyn. Jako uczestnik nielegalnych spotkań Dostojewski w 1849 roku został aresztowany i skazany na śmierć, ale tuż przed egzekucją karę zamieniono na cztery lata katorgi na Syberii. Na katordze autor przeczytał utwór Puszkina „Cyganie” który prawdopodobnie był jedną z inspiracji do napisania „Zbrodni i kary” Główny bohater dzida Puszkina popełnił zbrodnię, ale nie mógł udźwignąć jej riężaru, co było dla niego samego największą karą. Innym źródłem inspiracji do napisania „Zbrodni i kary” było śledzenie przez Dostojewskiego w prasie wzmianek na temat zbrodni i zbrodniarzy, którzy uważali się za jednostki wybitne. Sam w chwili pisania utworu znajdował się w trudnej sytuacji finansowej, co zmusiło go do kontaktów z lichwiarzami, wierzycielami W powieści wiernie opisuje świat biedoty.

Znaczenie utworu

„Zbrodnia i kara” zaliczana jest do najwybitniejszych dzid klasyki światowej i najważniejszych utworów na temat zła, zbrodni, kary, odkupienia To arcydzieło prozy psychologicznej, utwór podejmujący szereg ważnych problemów filozoficznych i egzystencjalnych. Nowatorska jest także konstrukcja powieści. „Zbrodnia i kara” miała olbrzymi wpływ na literaturę światową.

Gatunek literacki: powieść, łącząca w sobie cechy powieści realistycznej, psychologicznej, kryminalnej, polifonicznej (wielogłosowej).

Cechy gatunku widoczne w utworze

Jak w tradycyjnej powieśd, autor dba o realistyczne, dokładne opisy miejsc, przedmiotów, osób. Nie są one jednak najważniejsze. Pisarz kładzie olbrzymi nacisk na psychologizm — w powieśd pojawiają się wnikliwe analizy postad, istotna jest psychologiczna motywaga działań bohaterów. Główna uwaga jest skupiona na analizie psychiki zbrodniarza. Dostojewskiego uznaje się też za prekursora powieśd modernistycznej — wprowadza on do utworu sny, halucynacje, psychoanalizę, interesuje go podświadomość jako sfera ludzkiej psychiki Klasyczna intryga kryminalna to planowanie zbrodni, czyn, śledztwo.

Powieść polifoniczna, za której twórcę uważa się Dostojewskiego, rezygnuje z tradycyjnego prowadzenia narracji Pisarz głos oddaje bohaterom. Każdy z nich ma szansę na wyrażenie swoich racji, a narrator tych wypowiedzi nie komentuje i nie wartośduje, pozostawiając to czytelnikowi. Bohaterów poznajemy dzięki ich wypowiedziom i działaniom. W ten sposób utwór staje się wielką dyskusją, dialogiem, a autor pokazuje, że nie ma jednej prawdy o człowieku.

Czas i miejsce akcji

Czas akcji nie został w utworze dokładnie określony, ale na podstawie przedstawionych przez pisarza realiów żyda w Rosji można przypuszczać, że akcja rozgrywa się w czasach mu współczesnych — w latach 60. XIX wieku, obejmuje 14 dni lipca. Miejscem akcji jest Petersburg — ówczesna stolica Rosji Epilog opowiada o wydarzeniach toczących się kilka miesięcy później na Syberii, gdzie Raskolnikow odbywa karę.

216