lektury j polski
4

Joseph Conrad

Jądro ciemności

podróż w głąb Afryki. Narrator opowieści ramowej nie komentuje jego opinii Ocenę wydarzeń pozostawiono czytelnikowi Jednocześnie utwór ma formę otwartą. Choć wspomnienia marynarza dobiegają końca, czytelnik pozostaje z wieloma wątpliwościami. Mimo że otrzymał w opowieści Marlowa wszystkie informage, nie posiada klarownej i jednoznacznej oceny postępowania bohaterów.

Istotną cechą tekstu Josepha Conrada jest symbolizm. Dla Marlowa znaczenie jakiegoś epizodu nie leżało wewnątrz jak jądro, ale na zewnątrz, spowijając opowieść, która tylko rzucała nań światło tak jak blask ukazuje mgłę, na podobieństwo jednej z tych mglistych aureoli, które czasem stają się widoczne dzięki widmowemu światłu księżyca. Istota zdarzeń nie leży w samej treści opowiadania, lecz we wszystkich jej kontekstach: kulturowym, społecznym, metafizycznym. Narrator wspomina, że opowieści Marlowa nie można porównać z gawędami żeglarzy, których sens dałoby się zmieścić w łupinie rozbitego orzecha. Fabuła jest tutaj jedynie pretekstem do głębokich rozważań.

Sposób opisywania rzeczywistości posiada cechy impresjonistyczne. Impresjonizm literacki wiązał się z dążeniem do uchwycenia nastroju chwili, do ukazania subiektywnego przeżycia podmiotu. Dla zrozumienia przesłania „Jądra ciemności” ważne jest skupienie się na indywidualnym i subiektywnym przeżyciu Marlowa. Przez to rozluźniona została kompozycja i podporządkowana nie rozwojowi akcji, ale procesowi myślowemu bohatera. Impresjonistyczne są także elementy opisujące rzeczywistość. Dominuje ciemność, senność i mgła. Czytelnik odnosi wrażenie, że wszystkie kształty wydają się zatarte, niejasne i wieloznaczne, podobnie jak znaczenie samych wydarzeń powieściowych. Na przykład dem- j noskóra kochanka Kurtza jest jednocześnie dostojna i pełna powagi oraz uosabia dzikość, grozę i tajemniczość puszczy. Również charakterystyka samego Kurtza to zarazem uznanie go za wybitną jednostkę, jak i udowodnienie mu najgorszych zbrodni Wszystkie opisy — zarówno krajobrazu, jak i postad są oparte na subiektywnym uchwyceniu chwili, czyli na ulotnej impresji    i

Konteksty i nawiązania

Oparty na wątku podróży utwór nawiązuje do literackich motywów występujących już w literaturze dawnych wieków, np. w „Odysei” Homera, „Eneidzie” Wergiliusza, czy „Boskiej komedii” Dantego. W dziełach tych pojawił się również motyw wkraczania w przestrzenie piekielne. Mrok, przerażenie prawdą

0    możliwościach ludzkiego okrucieństwa również występuje w utworze Conrada.

Motyw wędrowca podróżującego w sferze duchowej pojawia się bardzo często w literaturze romantyzmu. Przykładem może być dzieło Johanna Wolfganga Goethego „Cierpienia młodego Wertera” czy „Kordian” Juliusza Słowackiego. Adam Mickiewicz posługuje się tym motywem w „Sonetach krymskich”

1    „Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego” a Cyprian Norwid w „Wędrownym sztukmistrzu” Utwory te łączy ideał podróży poznawczej, która jest także drogą prowadząca do poznania własnego „ja” oraz staje się okazją do wyrażenia refleksji o życiu i naturze człowieka.

Opisy pierwotnych obyczajów tubylców można odczytać jako polemikę z oświeceniowym mitem dobrego dzikusa Refleksje nad tym, czy wybitnej jednostce wolno popełniać zbrodnie, to temat „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego.

„Jądro demnośd” Josepha Conrada stało się inspiracją do powstania filmu pt. „Czas apokalipsy” (w reżyserii Francisa Forda Coppoli, 1979), łączącego odwieczne motywy literackie ze współczesną problematyką wojenną (interwencja USA w Wietnamie).

282