7 (1029)

Rys. 1. Model funkcjonowania wsparcia społecznego w sytuacji stresu (Sęk H„ 2001, s. 19)

Na podstawie istniejących sieci i relacji nie można przewidzieć, jak będzie wykorzystywane wsparcie społeczne w dynamice radzenia sobie ze stresem. Bardzo istotną rolę odgrywają procesy psychiczne zachodzące w toku interakcji i działań wspierających. Są osoby, które żyją w społecznościach bardzo opiekuńczych (niekiedy nadopiekuńczych), przyjmują pomoc jako coś oczywistego nie zdając sobie nawet z tego sprawy. Inni natomiast są bardzo wrażliwi na istniejącą pomoc, korzystają z niej tylko wówczas, gdy naprawdę sami nie mogą sobie poradzić i są wdzięczni za każdy drobny dowód troski. Jeszcze inni uważają, że poszukiwanie pomocy z zewnątrz oznacza, iż są w gorszym położeniu i, chcąc chronić swoją samoocenę, unikają wsparcia społecznego. W obszarze badań zajmujących się wyjaśnianiem roli wsparcia społecznego istnieje nadal wiele sprzeczności i niejasności. Można je naszym zdaniem zmniejszać dzięki łączeniu wiedzy o modelach radzenia sobie ze stresem i wiedzy o funkcjonowaniu wsparcia. Takie podejście zaprezentowano na powyższym schemacie (rys. 1.). Wynika z niego, że wsparcie społeczne może współwystępować z innymi strategiami radzenia sobie, które podobnie jak strategie indywidualne mogą być ukierunkowane na rozwiązanie problemu lub na regulację emocji. Można także przewidywać, że dzięki umiejętnościom społecznym mobilizowania wsparcia aktualizujemy dostępną pomoc sieci społecznych. Wzajemny związek strategii radzenia może też być odwrotny; dzięki wsparciu uzyskujemy środki do samodzielnego radzenia sobie z trudnościami.

Na schemacie centralne miejsce zajmują procesy wsparcia społecznego. Przynależą one zarówno do bloku radzenia sobie, jak i wsparcia. W sytuacji kryzysu wsparcie może działać na drodze wentylacji uczuć - gdy zachodzi ekspresja i odreagowanie uczuć w sytuacji bezpiecznego towarzyszenia, co umożliwia nie tylko ogólne podtrzymanie, ale też obniżenie poziomu napięcia i znalezienie racjonalnego rozwiązania trudnej sytuacji. Wsparcie społeczne działa też na drodze informacyjnej, w ten sposób, że prowadzi do reinterpretacji zdarzeń w kierunku zrozumienia, znalezienia rozwiązań, podtrzymania samooceny i przekonania o słuszności własnego postępowania. Jest to zgodne ze znaną zasadą pomagania, polegająca na dostarczaniu takiego wsparcia, aby człowiek sam umiał sobie pomóc (Dunkel-Schetter, Wortman 1981). Dla skuteczności działania wsparcia najistotniejsze jest to, czy oferowana pomoc jest dostosowana do potrzeb, trafna jakościowo i ilościowo. Nietrafna pomoc otoczenia może bardzo szybko przemienić się w dodatkowe obciążenie (Schroder, Schmitt 1987). Mechanizmy trafności i dopasowania wsparcia omawia szczegółowo Sęk (w tym tomie).

Na zakończenie analizy mechanizmów wsparcia warto podkreślić, że ocena efektów wspierającej interakcji zależy od cech wsparcia strukturalnego, cech osoby wspieranej i osób wspierających, od typu interakcji i procesów poszukiwania versus unikania wsparcia, spostrzegania jego dostępności, od obiektywnych wartości otrzymywanego wsparcia i subiektywnej jego oceny oraz wykorzystania w złożonych procesach radzenia sobie ze stresem. Przy szerokim podejściu do wsparcia społecznego możemy więc przewidywać, że może ono spełniać zarówno rolę pozytywną, jak i negatywną, powodując uzależnienie od pomocy, „uwięźnięcie” w grupach samo-

23