82 83 (16)

82 2. Wyobraźnia

generowanie słów abstrakcyjnych. Pozwala to wprowadzić operacje klasyfikacji, łączyć obiekty w grupy wyodrębnione ze względu na dowolne kryteria, nie zawsze dostępne pcrccpcyjnie. Dzięki istnieniu tego rodzaju logogenów' mogą być generowane pojęcia, które nie muszą mieć odpowiedników pcrccpcyjnych. Jest to możliwe dzięki temu, że system werbalny jest bardziej arbitralny aniżeli system obrazowy. Dysponując jedynie informacjami w systemie obrazowym, trudno np. połączyć w jedną grupę delfiny, nietoperze i koty, mimo że wszystkie są ssakami.

Możliwości tkwiące w systemie werbalnym uwidocznił Paivio na rycinie (patrz ryc. 2.6), która pochodzi z jednej z najnowszych jego prac (1986).

bodfceo    cocłżco

•vert»no    r lew,

Ryc. 2.6. Związki między systemem werbalnym a niewerbalnym według nowej wersji Paivia teorii podwójnego kodowania (źródło:' Paivk>, 1986)

s

Y S T E

M

N

I

E

W

E

R

0

A

L

N

Y

Nie wprowadza on tutaj konkretnych treści — logogeny i imageny są puste. Widać jednak, że operacje na logogenach umożliwiają konstruo-

wanie takich struktur, które są nadrzędne w stosunku do struktur pierwotnych, a zarazem od nich niezależne. Paivio nie dopuszcza analogicznej możliwości w przypadku imagenów — mogą się one łączyć tylko w amorficzne jedności. Podstawowy problem, z jakim boryka się ta koncepcja, polega na tym, iż w jej obrębie nie uwzględnia się procesów kontroli, które kierowałyby działaniem obu systemów'. Nie jest więc jasne, co decyduje o tym, że pewne informacje kierowane są do systemu obrazowego, a potem do systemu werbalnego, inne z kolei najpierw idą do systemu werbalnego, a dopiero potem do systemu obrazowego, a jeszcze inne od samego początku są przez oba systemy przetwarzane równolegle.

Koncepcja podwójnego kodowania może na potwierdzenie swoich tez odwoływać się do prac na temat funkcjonalnego zróżnicowania półkul mózgowych (Hiscock, Kinsbourne, 1987; Lewis, Harris, 1988; Mroziak, 1992; Morais, 1982; Bradshaw, Nettleton, 1981). Początkowe badania sugerowały, że lewa półkula odpowiedzialna jest za wykonywanie o-peracji w systemie werbalnym, prawa zaś w systemie niewerbalnym (wzrokowo-przestrzennym). Sprawa jednak jest bardziej skomplikowana, ponieważ okazało się, że prawa półkula ma również pewne zdolności językowe (w zakresie tzw. familiar latiguage, czyli języka używanego w komunikacji potocznej; por. Kempler, Van Lancker, 1987). Bradshaw i Nettleton (1981) jeszcze bardziej skomplikowali ten obraz, twierdząc, iż lewa półkula pracuje w trybie analitycznym, sekwencyjnym, prawa zaś w trybie holistycznym, globalnym i równoległym (tj. potrafi wykonywać w tym samym czasie różne, niezależne od siebie operacje). Jednakże Bradshaw i Nettleton odwołują się do badań nad elementarnymi procesami poznawczymi. Badania nad procesami bardziej złożonymi (rozwiązywanie problemów dywergencyjnych) wykazały, ze osoby „lewopółkulowe" lepiej rozwiązywały zadania podane w kodzie werbalnym niż zadania w kodzie obrazowym. W przypadku osób „prawopółkulowych" nie udało się znaleźć konsekwentnych zależności (Maruszewski, 1993a). Sugerowałoby to zatem ścisłe związki lewej półkuli z kodem werbalnym, natomiast prawa półkula pozostawałaby nic rozwiązaną zagadką.

Wreszcie czwartą grupę koncepcji stanowią te, które postulują istnienie trzeciego rodzaju kodu, odrębnego od kodu obrazowego i kodu werbalnego. Istnienie tego typu kodu postulował Osgood już w latach pięćdziesiątych. Sądził on, że w kodzie tym reprezentowane jest znaczenie rozumiane jako zbiór reakcji cząstkowych. Poziom reprezentacji operuje językiem wspólnym dla obu rodzajów kodów. Dzięki temu możliwy jest przekład z jednego rodzaju kodu na drugi. Paivio podkreśla, że ten wspólny kod cechuje się dwoma podstawowymi właściwościami — jest amodalny i abstrakcyjny.

Postulowany system poznawczy można przedstawić schematycznie w następujący sposób:    _s