84 (129)

84

/. Dialektologia i socjolingwistyka

w najdawniejszych czasach należała do Pomorza⁹⁷. W naszych rozważaniach wy$t właściwie już to, że Krajna (a wraz z nią i północna część Wielkopolski) i w Cl*** i w drugim wypadku była terenem pogranicznym, bo to już w dużym stopniu thm^' jej przejściowy pod względem językowym charakter (między Pomorzem i resztą tyj? k opolski).

Z dróg handlowych, które miały szczególne znaczenie w kontaktach między kopolską i ziemiami od niej na północ, trzeba wymienić stary szlak handlowy z ^ brzegu do Wielkopolski, który, jak wszystko zdaje się wskazywać, nie omijał Krajny* Prócz tego na Pomorze prowadziła z Wielkopolski w XII i XIII wieku droga handlo^ przez Złotów do Sławna⁹⁹.

Pod względem administracyjnym znaczna część terytorium na północ od Noteci związana była od dawna z Wielkopolską¹⁰⁰. W XIII i XIV wieku krajniackie Witkowo którego gwara wraz z gwarami Orzełka i Małej Cerkwicy należy do większej jednostki geograficzno-językowej o stosunkowo dużej ilości powiązań językowych z obszarem pomorskim, leżało na granicy Wielkopolski i Pomorza, a wspomniany wyżej Orzełek już poza granicami Wielkopolski. Północna granica Wielkopolski sięgała wtedy do

⁹⁷ Zob. K. Śląski, Granica wielkopolsko-pomorska w okresie wczesnego feudalizmu. „Przegiął Zachodni” 1954, nr 1-2, s. 101-103,104-105.106-107. Autor tej pacy przypuszcza, że „Krajna stanowi dziedzinę wielkopolską” (ibidem, s. 106). Warto też przypomnieć, że L. N i e d e r I e (Slownskestmb nosti. Dii III. „Puvod a poćatky Slovanu zapadnich”. V Praze 1919) uważa m.in. Noteć w środkowymj«j biegu aż do Nakla za południową granicę Pomorza (ibidem, s. 152 oraz mapa); teren Krajny włączony jest tu zatem do obszaru pomorskiego.

* Zob. K. G ó r s k i, Tam, gdzie ludność najdłużej czekała powrotu orłówpobkich. Pomorze Zadnim, cz. 1. Poznań 1949, s. 534; A.Wielopolski. Polsko-pomorskie spory graniczne w latach 1534-/JJ5. „Przegląd Zachodni" 1954, nr 5-6, s. 78, 82-83 oraz mapka na s. 97. Na mapce tej podano nun. średniowieczny szlak Kołobrzeg - Krajna i odcinek drogi solnej, która od XIV w. biegła z Kólobrzega ni in. przez Lędyczek i dalej na południe (por. też ibidem, s. 78). Wielopolski pisze o ożywionym procesie kolonizacyjnym w puszczy szczecineckiej od połowy XV i w XVI w. w związku ze wspomnianym już mchem handlowym od XIV w. Podobnie coraz żywszy ruch osadniczy zaznacza się od połowy XVI*. w rejonie rzeki Czarnej (prawy dopływ Gwdy; wpada ona do Gwdy w pobliżu Lędyczka; zob. ihióm, s. 82-83). W XVI w. - według mapy w pracy S. W e y m a n a pt. Ze studiów nad zagadnieniem Jmg w Wielkopolsce od X do XVIII wieku („Przegląd Zachodni” 1953, nr 9-12, s. 194-253) - trzy drogi idące z Poznania przekraczały Noteć w kierunku północnym: pierwsza (w pobliżu ujścia Gwdy do Noteci), idąca przez Piłę w kierunku północno-zachodnim; druga, idąca przez Białośliwie (Krajna) i dalej wzdłuż doliny Łobżonki; wreszcie trzecia, droga główna, idąca z Poznania przez Nakło do Gdańska. Taki układ dróg w XVI w. rzuca pewne światło na kontakty Wielkopolski z terenami północnymi w owym czasie, zwłaszcza zaś na ewentualne procesy osadnicze i mieszanie się ludności pochodzącej z Pomorza i t Wid* kopolski.

** K. Śląski, Pomorskie szlaki handlowe w XII i XIII wieku. „Przegląd Zachodni” 1948, nr 3, s 285-290, szczególnie zaś s. 287.

¹⁰⁰ K. Śląski (Granica wielkopobko-pomorska w okresie wczesnego feudalizmu, opm) pedaie, R w początkach XI w. dawne pogranicze plemienne łącznie z Krajną i Ziemią Wałecką znajdowało w ręku Pomorzan. Prawdopodobnie już w pierwszych latach panowania Krzywoustego nastąpił podM) tych ziem i wcielenie ich do Wielkopolski (ibidem. a. 106).

Zwiqxki językowe

Dobrzyniu i Ki południowa gr krajniacki Orz on jednak wh na terenie Wv Trzeba też wchodziła w Wymieni nistrację par sunków jęr wiecza i w wzmożeniu fywaniu się Jak wia Polski Pm: łudniowo-reszta zaś Księstwa! lualnego v ciążyć bą

^m Zol około I22t się ze sob południom polskiego XI-X1U). I Zd

/. Rozmie lVUl,za pomorsk pracy cz Prusami i Kiunio pokoju) a XIII w

Ul i

wodztw

ziemski

tftt ¹

óferacś

czak,

• i*.