88 89

Różnice między poszczególnymi formami działań uczniowskich wynikali z różnego zakresu decyzji narzucanych odgórnie przez nauczyciela (mogą one dotyczyć: doboru treści zadania, rodzaju i kolejności wykonywanych czynności, doboru materiałów, wielkości i składu grupy, miejsca pracy, sposobów utrwalania opracowywanego materiału, czasu trwania, nakładu pracy i rodzaju kontroli wyniku pracy). B. Badegruber twierdzi: ,Jeśli dzieci będą musiały uporać się z tym wszystkim naraz, w czasie wykonywania jednego zadania, może dojść do konfliktów"'⁶.

Warto jeszcze na jeden element zwrócić uwagę. Otóż praca w parach nie jest formą działalności uczniowskiej, która musi zaniknąć wraz z poznaniem przez uczniów pracy grupowej. Wprost przeciwnie, wskazane wydaje się wielokrotne wracanie do niej przy okazji wprowadzania nowych wariantów pracy zespołowej.

Planowanie pracy grupowej w klasach początkowych

Planując wykorzystanie pracy grupowej jako formy organizacji działań klasowego zespołu, nauczyciel pracujący z dziećmi w wieku wczesno-szkolnym musi rozważyć szereg kwestii. Prześledźmy kilka z nich.

Skład osobowy małej grupy

Dobór uczniów powinien być odpowiedni do zamierzonych celów i istniejących warunków ich realizacji. W literaturze najczęściej wymienia się dwa sposoby tworzenia małych zespołów - dobór celowy lub losowy. W sytuacji gdy nauczyciel przyjmie założenie, iż praca grupowa ma umożliwić dzieciom podejmowanie zadań na miarę ich możliwości, celowe wydaje się różnicowanie działań uczniowskich np. poprzez przygotowanie ćwiczeń jednakowych pod względem treści, ale o różnym stopniu trudności. Cykl zajęć poświęconych np. „jesiennym przemianom" mogą zakończyć następujące zadania przeznaczone do realizacji w celowo dobranych grupach dziecięcych:

- grupa I - Z rozsypanki wyrazowej zbudujcie cztery zdania. Następnie ułóżcie je we właściwej, logicznej kolejności i przeczytajcie cały tekst jeszcze raz. Na koniec przepiszcie zdania do zeszytów.

¹⁶ B. Badegruber, Nauczanie otwarte w 28 krokach, s. 56.

- grupa II - Każdy z was ma przeczytać dwa z przygotowanych zdań Zróbcie to najpierw cicho, później głośno, tak by usłyszeli twoje zdania koledzy z grupy. Następnie podane zdania uporządkujcie w taki sposób, by utworzyły logiczną wypowiedź. Wpiszcie zdania do zeszytów. Każdy czło nek grupy dyktuje swoje zdania kolegom, oczywiście z zachowaniem właściwej - logicznej kolejności.

- grupa III - Sformułujcie pisemnie kilkuzdaniową wypowiedź podsumowującą zdobyte przez was informacje o jesiennych przemianach. Gotowy tekst odczytajcie głośno, dokonajcie koniecznych poprawek, a później przepiszcie go do swoich zeszytów.

Opracowanie przez nauczyciela jednolitych pod względem stopnia trudności zadań dla wszystkich uczniów stwarza pole do różnicowania składu zespołu, a przez to uczenia się wzajemnego dzieci. Z omawianym typem zadań można kojarzyć np. polecenie - Przeczytajcie przygotowany dla waszej grupy tekst. Odpowiedzcie na pytania pod nim zamieszczone, a następnie przygotujcie scenkę ilustrującą opisane wydarzenie historyczne. Najpierw przedstawcie je nam w postaci pantomimy, a jeśli nie zgadniemy czego dotyczy scenka, włączycie dialogi.

Dla uzyskania zbliżonych efektów podjętych przez dzieci działań istotny jest właściwy dobór osobowy. R. Więckowski zaleca, by w skład grupy „wchodziło jedno dziecko z poziomu pierwszego, dwoje dzieci z poziomu drugiego i jedno dziecko z poziomu trzeciego"'⁷ (można powiedzieć - jedno dziecko mające trudności w uczeniu się, dwoje o przeciętnym poziomie umiejętności szkolnych i jedno dziecko osiągające bardzo dobre rezultaty w procesie szkolnej edukacji).

W obu przywołanych wyżej sytuacjach mamy do czynienia z celowym doborem składu grup, albowiem nauczyciel opracowując ten fragment scenariusza zajęć obowiązany jest zaplanować także osobowy skład każdego małego zespołu. Kryteria decydujące o doborze osób do danej grupy nie zawsze muszą być znane i oczywiste dla samych dzieci. Nauczycielom przydatna jest zatem znajomość różnych atrakcyjnych i przyciągających uwagę uczniów sposobów podziału na małe zespoły. Oto kilka przykładów:

- Dzisiaj dla każdego z was przygotowałam specjalny wyraz. Przeczytaj ten, który otrzymasz, a następnie odszukaj inne wyrazy, takie które z twoim utworzą zdanie. Osoby „tworzące" jedno zdanie będą w toku dzisiejszych zajęć „tworzyć" jedną grupę.

- Za chwilę każdemu z was, do ucha, szepnę nazwę jakiegoś zwierzęcia. Następnie używając języka twojego zwierzęcia zawołasz innych przed-

¹⁷ R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1998, s. 267.