8

dzajom działań wychowawczych, które stymulują aktywność wychowanka, prowadząc do powiększenia jego potencjału rozwojowego.

(/>

u

3

o

a

N

2.

3

O

(/>.

o

Wolność, autonomia wychowanka

Cel wychowania

a

<0

-1

o

*

&>

3

3-

O

przeżycie światopoglądowe

twórczość

praca

dociekanie

zabawa

spotkanie

kształcenie

wychowywanie

nauczanie

dozorowanie

O

3-

O

*

Ot

s

*2

Aktywność wychowanka

Rodzaje działań wychowawcy

Źródło: S. Kunowski. 1981, a. 194-256

Rysunek 3. Rodzaje działań wychowawcy i typy aktywności wychowanka w koncepcji S. Kunowskiego

Jak wynika z rysunku, kierowanie w procesie wychowania, oparte o posiadany przez wychowawcę autorytet, stopniowo maleje wraz ze wzrostem samodzielności i autonomii wychowanka. Autonomia i wolność bowiem, nie zaś podporządkowanie woli wychowawcy, są nadrzędnymi celami wychowania, co podkreśla głęboko humanistyczny charakter koncepcji rozwoju i wychowania Kunowskiego.

W najmłodszym wieku dziecięcym dominującym typem aktywności jest zabawa, podczas której dziecko poznaje otoczenie, uczy się też poprzez naśladownictwo prostych czynności, a także intemalizuje pierwsze wyobrażenia

0    rolach społecznych. Jak wiadomo z podręczników psychologii, rozwój czynności podczas zabawy przebiegać powinien od tych o charakterze manipulacyjnym do poznawczych, rozwijających wyobraźnię dziecka czy implikujących pierwszy podział zadań między jej uczestników. Pedagog, opiekun na tym etapie ogranicza swoje działania do dozorowania, eliminowania zagrożeń

1    niebezpieczeństw, a także w starszym wieku, kiedy dziecko potrafi się już komunikować - do wyjaśniania i uzasadniania swoich decyzji, co ma nie mniejsze znaczenie dla ich relacji niż sama zabawa.

Właściwy i pełny kontakt werbalny, wraz z komunikacją, pełni podstawową rolę na etapie dociekania. Ten okres, obejmujący przedszkole i początki edukacji szkolnej, w którym dominującą aktywnością jest dociekanie, służy przede

wszystkim kształtowaniu wiadomości dziecka, zależności przyczynowo--skutkowych, rozumieniu otaczającej rzeczywistości. Początek tego okresu na ogół manifestuje się wysokim poziomem ciekawości poznawczej: zadawaniem niekończących się i tylko pozornie bezsensownych pytań typu: „dlaczego”, „czy”, „co by było, gdyby”, Jaki”, który”, „co to znaczy, że” itd.

Zadawanie tego typu pytań świadczy o rozwijającej się percepcji i zdolności myślenia, także twórczego, u dziecka. Nie wolno ich zatem bagatelizować, udzielając wymijających odpowiedzi czy odmawiając ich dziecku w ogóle. Działania wychowawcy na tym etapie związane są z nauczaniem.

Kolejny, trzeci etap rozwoju dziecka to praca, odpowiadająca wychowaniu. Realizowana jest ona aż po zakończenie edukacji ogólnej. Przez pracę rozumieć należy zarówno włączenie do życia dziecka realizacji obowiązków, jak i świadome podejmowanie wysiłków poznawczych i kształtujących relacje z innymi. Wtedy właśnie najbardziej intensywnie i efektywnie dziecko uczy się, a także funkcjonuje społecznie w poszerzającej się grupie społecznej: wśród członków bliższej i dalszej rodziny, rówieśników, sąsiadów, nauczycieli. Wtedy zawiązują się pierwsze przyjaźnie i istotne relacje interpersonalne, wtedy też jesteśmy najbardziej wyczuleni na autorytety czy wzorce osobowe. Na tym etapie większość ludzi zarówno ze względu na warunki środowiskowe, ale i ograniczoną świadomość pedagogiczną otoczenia kończy swój rozwój czy zmierza ku jego końcowi w tym sensie, że nie powiększa się dalej potencjał poznawczy, emocjonalny i społeczny, jakim dysponujemy. Tymczasem Kunowski podkreśla, że rozwój jednostki jest procesem trwającym całe życie i nie można mówić o jakiejś cezurze czy jego zakończeniu. Nie jest nim ukończenie nauki szkolnej ani też uzyskanie metrykalnej pełnoletności, choć często i powszechnie te właśnie dwa wydarzenia kojarzy się z zakończeniem stymulacji rozumianej jako działania i wychowawcze czy nauczające.

Indywidualny rozwój jednostki, związany z kształceniem wybranych umiejętności, predyspozycji czy zdobywaniem fachowej wiedzy dokonuje i się podczas studiów uniwersyteckich. Wówczas właśnie dochodzi do głosu j w zasadniczy sposób niepowtarzalność każdego z nas, na bazie ogólnej i wiedzy dokonuje się specjalizacja wykształcenia. Do głosu dochodzi ' twórczość, zyskujemy kulturę duchową, świadomość kierunku, w jakim chcemy podążać. Mamy ukształtowane zasady i wzorce postępowania, stajemy się też gotowi do podejmowania najważniejszych ról społecznych, nie tylko zawodowych, ale i osobistych. Wybieramy partnerów życiowych, zostajemy rodzicami.

49