8 (1288)

46 PODSTAWOWE POJĘCIA I MODELE

wania, jako formy obcowania umysłów ludzkich, tworzenia wspólnoty czysto duchowej. Na to miejsce wprowadzono pojęcie komunikowania jako podstawowego elementu kultury. Jeden z rozdziałów znanej książki Halla Bezgłośny język [Hall, 1959] głosi wprost: „Kultura jest komunikowaniem". Antropologowie do swej definiqi kultury włączają „wzory przekazywane przez symbole" [Kroeber i Kluckholm, 1952:181]. Również A.Kłoskowska [1973: 113] przypomina, że rozumienie kultury, a przynajmniej jej rozległej i swoistej dziedziny określonej tradycyjnie mianem kultury duchowej, jako procesu se-miotycznego, rozpowszechnia się w humanistyce współczesnej.

Tak szeroko wyznaczony zakres pojęcia może się wydać, i czasami bywa krytykowany jako zbyt obszerny, a przeto ogólnikowy. Ta obawa nie wydaje się uzasadniona. Rzeczywistość komunikowania jest po prostu tak rozległa, iż aby ująć ją jako całość, musi się włączyć niemal wszystkie aspekty życia społecznego i kultury, dochodząc niekiedy do profesjonalnego solipsyzmu, gdy już tylko komunikowanie zdaje się istnieć realnie - ludzka osobowość jest wyłącznym produktem komunikowania, kultura jest jedynie produktem komunikowania, instytucje społeczne są sieciami komunikowania [Davison i Yu, 1974: 2]. Gdy jednak unikniemy skrajności w absolutyzacji znaczenia komunikowania, to stwierdzimy, że uporządkowanie obszaru dociekań zawsze wymaga odszukania takiego punktu obserwacji, aby cały znalazł się w polu widzenia. Pojęcie komunikowania - jako najogólniejszy z terminów -z pewnością spełnia ten wstępny postulat strukturalizacji pola badawczego, chociaż - moim zdaniem - jako zbyt ogólny nie nadaje się jako podstawa zunifikowanej (jednej) teorii społecznej.