87521 Wykłady z polskiej fleksji2

46 Podstawowe pojęcia syntagmatyki fleksyjnej

7.    formy czasu przeszłego i przyszłego predykatywów, np. można było, możno będzie, także w odwrotnym szyku: było można, będzie można;

8.    formy trybu warunkowego predykatywów, np. trzeba by, trzeba by było, trzeba byłoby lub byłoby trzeba (por. Trzeba by było odłączyć od Wisł\ wodociągi, a to dopiero byłby kłopot);

9.    formy bezokolicznika predykatywów, np. być widać (por. Przynajmniej w pryncypialnych dzielnicach miasta policję trochę zaczyna być widać);

10. niektóre formy trybu rozkazującego, np. niech mówi (por. Słucham, niecit pan mówi śmiało).

Wykaz ten jest dość długi, a mógłby być jeszcze dłuższy, gdyby uzupełnić go

0    konstrukcje bierne (np. być mytym) i zwrotne (np. myć się). W tej książce jednak konstrukcje te będziemy traktować jako składniowe, a nie fleksyjne. Szczegóły dotyczące określeń, budowy i funkcji poszczególnych form analitycznych oraz ograniczenia w ich stosowaniu będą przedstawione w rozdziałach 6 i 10. Sugerujemy, aby czytelnik wrócił do lektury powyższego wykazu po lekturze tamtych rozdziałów.

Niektórzy autorzy inaczej niż my prowadzą granicę między formami prostymi

1    złożonymi. Jedni za analityczne uznają tylko takie formy, które zawierają słowc posiłkowe, np. będzie lub niech, a nie sam morf, np. -by- lub -śmy, odłączony ot tematu czasownika (np. Tokarski 1973). Przy takim podejściu spośród wyże wymienionych form do analitycznych należałyby formy typu 1, 2, 4, 7, 9 i 10 a pozostałe nie. Inni wszystkie formy zawierające morf -by- lub morf końcówkowy czasu przeszłego traktują jako analityczne, niezależnie od tego, czy morfy te s< pisane łącznie z tematem czasownikowym, czy nie (np. Morfologia). Przy takiir podejściu analityczne są także formy typu pisałem lub pisałbym, które w te książce traktujemy jako syntetyczne.

Warto zapytać, dlaczego w ogóle wyodrębnia się w gramatyce formy analityczni zamiast interpretować je bez wyjątku jako połączenia form różnych leksemów Innymi słowy, dlaczego nie rozbijamy form złożonych na proste i nie rozpatrujemy ich jako konstrukcji składniowych? Otóż formy analityczne są równoważni formom syntetycznym o tyle, że za pomocą odrębnych słów wyrażają to, co formy syntetyczne wyrażają za pomocą afiksów pisanych łącznie z tematem czasownika Przeciwko interpretacji składniowej przemawia też tradycja gramatyk klasycznych przede wszystkim łacińskich. Większości polskich form złożonych odpowiadaj) w łacinie formy proste. Choć wtłoczenie gramatyk różnych języków europejskie!] w gorset gramatyki łacińskiej bywa niewygodne, ma ono pewną zaletę: ułatwili porównywanie języków i naukę języków obcych. Cudzoziemiec uczący si( gramatyki polskiej ucieszy się, gdy stwierdzi, że w polszczyźnie występują znani mu z języka ojczystego kategorie gramatyczne i że mają one te same lub podobni wartości. W tej sytuacji mniej ważne jest, że wykładniki tych kategorii są różno i że to, co w jednym języku jest wyrażane formą syntetyczną, w innym jest wyrażane formą analityczną.

Mi ..    —

Wyodrębnianie form analitycznych w gramatyce ma też niekorzystne konsekwencje, wynikające stąd, że składniki tych form mogą być - nazwijmy to tak -wynoszone poza nawias, tzn. mogą należeć do dwóch lub więcej form jednocześnie. Składnik wspólny, czyli wyniesiony poza nawias, może wówczas poprzedzać wszystkie formy, do których należy (por. przykłady 1-4 poniżej), może też następować po nich (por. przykłady 5-6). Możliwe jest nawet jego występowanie po pierwszej formie, a przed następnymi (w tej sytuacji porównanie do wyrażeń nawiasowych zawodzi, por. przykłady 7-8).

(1)    Będziemy tak stać i czekać?

(2)    Niech ona tu siedzi, słucha i nic nie mówi.

(3)    Ja bym to wyjął, przejrzał i część wyrzucił.

(4)    Myśmy się namyślili i wrócili.

(5)    Albo będą. albo nie będą czekały.

(6)    Raz myśmy, raz wyście wracali.

(7)    Stać będziemy i czekać?

<K) Może będziemy tędy wracali, a może nie będziemy.

Zjawisko to stwarza problem w segmentacji tekstu na formy wyrazowe. Jest on ty iii większy, że nie tylko każdy z segmentów analitycznej formy wyrazowej może być dzielony z innymi formami analitycznymi, ale też oba segmenty inna/ mogą być dzielone - jeden z jedną formą wyrazową, drugi z drugą. Por. naslopujący, spreparowany przykład:

Będziemy stać i czekać czy nie będziemy?

1'lrrwszy segment formy będziemy stać należy też do formy będziemy czekać, drugi nali ty leż do formy (nie) będziemy stać.

I hulajmy, że morf -by- i końcówki osobowo-liczbowe mogą być wspólne dla Miku lorm wyrazowych zarówno wtedy, gdy mają status odrębnego słowa, jak i windy, gdy pisane są łącznie z tematem pierwszej z tych form, np.:

Ja bym to wyjął i wyrzucił. - Wyjąłbym to i wyrzucił.

AI \ (my się namyślili i wrócili. - Namyśliliśmy się i wrócili.

Poi i ż oryginalny przykład:

Ban. yliśmy sobie chwilę w oczy, a później kiwali głowami (...). (B. Hrabal. Obsługiwałem angielskiego króla)

l.ill len może przemawiać za stanowiskiem autorów Morfologii, aby wszystkie loniiy zawierające morf -by- lub końcówkę osobowo-liczbową traktować jako

.....Iliyi/nc, niezależnie od tego, czy morfy te są pisane łącznic z tematem

/nlnwnika, czy też stanowią odrębne słowo.    ('