58344 Wykłady z polskiej fleksji7

56 Podstawowe pojęcia syntagmatyki fleksyjntj

Tematy do dalszych studiów

Formy analityczne można by usunąć poza granice fleksji, interpretując je jako konstrukc je składniowe, a więc połączenia form różnych leksemów. Spróbuj wyobrazić sobie, jak wyglądałaby polska fleksja bez form analitycznych.

1.    Ile byłoby czasów w polszczyźnie?

2.    Jak odmieniałby się czasownik w trybie rozkazującym?

3.    Co by się stało z leksemami odmiennymi czysto analitycznie, takimi jak TRZEBA¹

4.    Sformułuj reguły składniowe opisujące budowę konstrukcji analitycznych.

*

Nie do każdego składnika zdania równie często dokleja się końcówki -(E)M. Spróbuj opisać ograniczenia, jakim zjawisko to podlega.

1.    Rozważ przykłady: Ramięm zwichnął, Kasięś widział?, Myszśmy złapali, Szczęścieścu odnaleźli? Dlaczego mamy wrażenie, że są one niezręczne, a może nawet niepoprawne?

2.    Spróbuj dołączać końcówki -(E)M do kolejnych składników zdania. Jakie ograniczeni:! obserwujesz?

3.    Pokaż na przykładach, że ruchomość końcówek -(E)M zależy także od czynników stylistycznych.

Pomocny może okazać się artykuł Rankę (1973).

4. Przegląd leksemów odmiennych

(nomina)

Nomina to po łacinie „imiona”. W taki sposób gramatycy dawniej oznaczali wyrazy odmieniające się przez przypadki - w przeciwieństwie do czasowników, klorc nazywano verha, czyli „słowa”. Śladem tych dawnych terminów są używane jeszcze przymiotniki: imienny i werbalny, np. grupa imienna to grupa rzeczow nlkowa, a fleksja werbalna to fleksja czasowników, czyli koniugacja.

Przegląd leksemów odmiennych, który zaczynamy teraz i kontynuujemy w następnych dwóch rozdziałach, ma na celu wskazanie ich kategorii fleksyjnych I wartości tychże kategorii. Chcemy więc powiedzieć, przez co się odmieniają pi (szczególne części mowy i w jakim zakresie. Nie będziemy się zajmować na in/ic funkcjonalnym wykorzystaniem kategorii fleksyjnych, gdyż temu poświęcone •■ I rozdziały 9 i 10.

4.1. Rzeczowniki

Rzeczownikom przypisuje się tradycyjnie dwie kategorie fleksyjne: przypadek I lic/,hę. Kategoria przypadka ma siedem wartości, które zwykle wymienia się w następującej kolejności:

M, D, C, B, N, Ms, W - mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, nar/.ędnik, miejscownik, wolacz

( Kminie miejsce wolacza (w starszych podręcznikach wymienianego po bierniku) Wynika stąd, że w systemie przypadków polskich zajmuje on miejsce szczególne łoimy wolacza nie wchodzą w związki składniowe, w przeciwieństwie do form po/nstalych przypadków. Pod innym względem wyróżnia się miejscownik: jest to |i dyny przypadek, którego formy występują wyłącznie w pozycji zależnej od przyimka. I.lczha rzeczownika ma dwie wartości:

Ip, Im lic/.bu pojedyncza, liczba mnoga

Niektóre rzeczowniki używane są tylko w jednej z liczb. Są to, po pierwsze | ownik i plamic tantum: DRZWI, NOWYCH, SPODNIK. IMIKNINY itp..