78 79

78 * Ceres

Wszyscy się go bali, choć czasem udawało się obłaskawić C., np. -»Orfeusz swoją grą na lirze i śpiewem uśpił jego czujność, a -»Sybilla z Kyme (-»Curnae), dając mu miodowy placek, umożliwiła -» Eneaszowi zwiedzanie Podziemia (choć inne legendy mówią, że Sybilla rzuciła C. placek nasączony winem zaprawionym odurzającymi ziołami; stąd powstało wyrażenie „kęs dla Cerbera"). Jedynie raz opuścił świat podziemny. Było to wtedy, kiedy -> Herakles, zgodnie z rozkazem króla -> Eury- Cerber steusa, przyprowadził go do Myken, obezwładniając gołymi rękami. W znaczeniu przenośnym C. to groźny, czujny, nieustępliwy stróż. Wizerunek C. był straszny: widoczne byty trzy (a niekiedy tylko dwie) głowy, wokół szyi wity się węże, a zakończenie ogona stanowiła głowa smoka. W starożytności podejmowano próby racjonalizowania tego mitu.

Na przykład Hekatajos z Miletu (Vl/V w. p.n.e.) wprowadził historyzowanie mitu, usuwając z niego wszystko, co niezwykłe. Według niego C. to jadowita żmija, żyjąca na przylądku Tajnaron (Peloponez). • C., jako symbol zaświatów, występuje na wielu malowidłach wazowych.

Patrz także Orthros, Serapis.

Ceres, Cerera, jest to stare bóstwo rzymskie utożsamiane z grecką boginią -»Demeter. Początkowo C. była boginią

Charon • 79

świata podziemnego i urodzaju, a ponadto opiekunką małżeństwa i macierzyństwa. W czasach późniejszych czuwała nad urodzajem zbóż. Jako opiekunkę wegetacji i rolnictwa identyfikowano ją z rzymską boginią ziemi i urodzaju —»Tellus. Ku jej czci odbywały się od 12 do 19 kwietnia święta zwane Cerealiami bądź Ceriales, choć byty również inne uroczystości dedykowane bogini C. Organizowano wówczas igrzyska teatralne i cyrkowe, rozdawano biednym poczęstunek na koszt państwa, a kobiety ubrane na biało, z wieńcami z kłosów na głowach, ofiarowywały bogini pierwsze snopki zbóż. Jej świątynia znajdowała się u podnóża Awentynu. Stała na czele triady bóstw: C., —» Liber, Libera. Szczególną czcią cieszyła się wśród ple-bejuszy. W Rzymie obowiązywało prawo, według którego majątek człowieka, który skrzywdził trybunów ludu, edy-lów (plebejskich) oraz sędziów z kolegium dziesięciu (urzędnicy plebejscy), miał być sprzedany na rzecz świątyni C., Libera i Libery (Liw., ks. 3, rozdz. 55). Uchwały senatu były zwyczajowo przekazywane na ręce edylów plebejskich do świątyni C. • Mało zachowało się wizerunków C. W Muzeum Narodowym w Gdańsku znajduje się bursztynowa szkatuła M. Redlina (ok. 1680) z figurką bogini. Włoski astronom G. Piazzi odkrył planetoidę, którą nazwał imieniem bogini urodzaju - C.

Chaos, nieuporządkowany początek wszechrzeczy. Z C. zrodzi! się —> Ereb (bóg ciemności) i milcząca -» Nyks (bogini nocy). Następnie wyłoniła się -» Hemera (światło dnia) i Aj-ter (Eter, bóg jasnego światła). Najstarsze pokolenie bogów: —> Gaja (Ziemia) i —»Uranos (Niebo), też powstało z tej bezkształtnej materii. Razem z nimi, jak podają niektóre wersje mitu, wyłonił się -> Eros, bóg miłości. Z czasem Grecy personifikowali C., stał się on istotą boską. To antyczne wyobrażenie ewoluowało, począwszy od starożytnej mitologii aż po filozoficzny system abstrakcyjnych pojęć. • Ogólnie terminu „chaos” używamy dziś jako przeciwieństwa kosmosu (gr. Kosmos), świata uporządkowanego. Patrz także Ananke, Tartar.

Charon, syn boga wiecznej ciemności -»Erebą i bogini nocy -* Nyks. Starzec z siwą brodą, w okrągłym kapeluszu. C. przewoził dusze zmarłych przez rzeki —»Styks i —» Acheron, ale tylko w jedną stronę. Żądał od swych „pasażerów” opłaty w wysokości jednego obola. Dlatego było w zwyczaju kłaść zmarłym pod język monetę, kiedy ich grzebano. Dla zmarłych, których